Jazz Uhinak kontzertu zikloak hamasei urte bete ditu, eta guztien arteko kartelik garrantzitsuenarekin dator aurten, Joseba Cabezas zuzendariak iragarri duen moduan. Ohiko kontzertuen aldean, jazzaren historian murgildu eta musikarien lanaren zirrikituak erakusteko erronka duten emanaldi hauek hilaren 23an bueltatuko dira, eta ekainaren 4ra bitartean zortzi saio eskainiko dituzte.
"Urterik garrantzitsuena" izango dela aipatu duzu. Pandemiak behartutako makalaldiaren ondoren, inflexio puntu bat izango da?
Aldaketa urtea izango da, baina ez pandemiaren osteko egoeragatik bakarrik. Hamasei urte bete ostean, doako izateari utziko dio zikloak, eta prezio sinboliko bat izango dute saioek, 5 eta 7 euro artean. Jarraitzen gaituzten guztiekin konpromisoa mantendu nahi dugu; 2.700 bat lagun izango dira urtero. Beste aldaketa garrantzitsu bat ere izango dugu aurten, artisten kartelari dagokionez: jauzi kuantitatibo eta kualitatibo bat izango da. Kalitate artistikoagatik, beharbada, izan dugun programarik garrantzitsuena izango da.
"Jazz disko klasiko handietan ainguratuta jarraitzen dugu, eta aurrera egin behar da"
Etienne Mbappe nabarmendu behar da guztien artean?
Jazzaren historiako baxu-jotzailerik onenetako bat da, zalantzarik gabe. Ray Charlesek Europan bira egin behar zuenean hari deitzen zion, Steps Ahead 80. hamarkadako jazz rock talde handienetakoan baxua izan da, eta gaur egun John McLaughlin gitarrista bikainarekin ari da. Zoragarria da. Baina ez nuke ahaztuko Maria Toro, Down Beat aldizkariaren arabera mundu mailan flautarekin eragin handiena duen emakumeetako bat; une honetan, munduko jaialdi garrantzitsuenetan ari da. Eta harrituko gaituen beste bat Alba Careta izango da, tronpetista eta kantari katalana, Europako abangoardia bizigarrienen zerrendan lehendabiziko postuetan dagoena.
Abangoardiako jazza, beraz...
Oso abangoardista, eta puntako nazioarteko jaialdien parekoa. Hainbat kritikariren deia jaso dut kartelagatik zoriontzeko, eman dugun jauziarekin harrituta. Pertsonalki, oso pozik nago.
Jaialdiak abangoardiara eman duen jauzi hori ere egin du publikoak urte hauetan?
Gure kontzertua ikusten duzunean ez duzu ohiko kontzertu bat ikusten, elkarrizketak egiten dituguagertokian, eta alde pedagogikotik lantzen dugu. Publikoak zerbait gehiago eramatea nahi dugu, oholtzan ari denarekin konektatzea, artistek zerbait gehiago kontatzea. Egileez, konposizioez, teknikez hitz egiten dugu; gogoan dut Chano Dominguez pianoa jotzen hasi zeneko kontuez aritu zela, pianoarekin egin nahi zuena ulertarazteko izan zituen arazoez... Ez da ohikoa izaten horiek ezagutzea, eta publikoak gozatu egiten du. Pentsa Jesus Guridi kontserbatorioan egiten dugula, astearte batez, arratsaldeko zazpietan, eta eserleku ia guztiak betetzen ditugula. Euri nahiz eguzki, han izaten da jendea ilaran. Horrekin guztiarekin abangoardietara heltzeko bidea egin dugu.
Nola jaio zen formatu hau?
Nik musika ikasi nuen, eta oso gazterik jazza egiten hasi nintzen, baina zalantza ugari nituen. Zeinek argituko zizkidan horiek guztiak? Uste dut zalantza haietatik datorrela hau. Konposizioa nola osatzen den, akorde txiki eta handietako aldagaiak, fraseatzean izaten diren aldaketak nola egiten diren... Zalantza horietan hasi zen dena. Eta hori guztia komunikatu ahal izateko formatu bat behar nuen; AEBetako irratsaio batzuek horioso ongi egiten zuten, 30 eta 40. hamarkadan; izar handiak agertoki gainean jartzen zituzten eta magazin programa arrunt bat egiten zuten. Glenn Miller handia oholtzan jotzen, eta tarteka bere ibilbideari buruzko galderak egiten. Jazzaren historia kontatu nahi genuen, bere sekretu guztiekin, eta irrati formatu hori oso aproposa iruditu zitzaigun.
"Keinu garrantzitsua izan daiteke kaleko musikari trabarik ez jartzea"
Badirudi jazz sare txiki bat egonkortzen ari dela Araban. Jaialdiak, zikloak, tabernak...
Ez dakit, ordea, zale gehiago ala gutxiago dauden. Nire belaunaldiko lagunak jazzarekin jarraitzen dugu, baina atzetik datozenak ez, gazteak ez dira jazzera gerturatzen, musika klasikoarekin gertatzen den bezala. Jaialdi guztietan ikusten ari gara. Munduan ez dago jaialdirik programa bati eutsiko dionik world music bihurtzen ez bada, jazza beste zerbaitekin fusionatzen ez badu. Ez da errentagarria. Publiko berrientzako esparruak bilatu behar dira? Bai. Uste dut jende gaztea ulertzen saiatu behar dugula. Euskal Herriko kontserbatorioetan klasikoak aztertzen dituzte, baina elektronikarekin ateratzen dira buruan. Omette Coleman izugarri gustatzen zaie, Chick Coreak erotu egiten ditu, eta nahi duguna esan dezakegu, baina XXI. mendeko Headhunterrak nahi dituzte. AEBetako jazz jaialdi nagusiek arazo handi bat dute horrekin, baina dagoeneko hasi dira irekitzen eta pedagogia egiten publiko berriak harrapatu ahal izateko. Eta horietatik ikasi behar dugu; jazzarekin fusionatutako musika urbanoa, hori da gako nagusietako bat gazteak erakarri nahi baditugu.
Horrek ez al du publiko klasikoena atzean uzten?
Bai, eta horregatik da garrantzitsua pedagogia. Estatuko jazz programak entzuten badituzu etsigarria da; jazz disko handietan ainguratuta jarraitzen dugu, eta oso ondo daude, inork ez du hori zalantzan jartzen, baina aurrera egin beharra dago. Atzetik datorren jendeak ez du entzungo nik entzuten dudana. Rockaren klasikoak badakizkigu zeintzuk diren, gauza berriak bilatzen ditugu, abangoardia bilatzen dugu, rock alternatiboa... Spotifyn ezagutzen ez ditugun artistak daude sei milioi jarraitzailerekin, eta jazzean ere antzera gertatzen da, beti gutxiengo baten musika izan den arren. Robert Glasper eta Eryka Badu dira adibide garrantzitsuak: rap-trapa jazzera hurbildu dute, eta jazz zerrendak hautsi dituzte beste batzuekin fusionatuta. Kalitate izugarriarekin. Sekulakoa da. Gazteak ez dabiltza Duke Ellingtonen bila, eta kontserbatorioak horretan ere aldatzen ari dira; Nafarroakoa, esate baterako, indartsu dator, eta elektronika buruan dutela irteten direnen kalitatea flipatzeko modukoa da.
Ziklorako artisten artean, bada ihes egin dizunik?
Sekretu bat aitortu behar dizut. Bi urte daramatzat Toshiko Akiyoshiren atzetik, moldeak hautsi zituen pianista japoniarrarekin elkartu nahian, baina ezinezkoa izan da. Betidanik izan naiz bere jarraitzailea, baina ez dut lortu harekin kontaktatzea. 91 urte ditu, eta, noski, ez dago kontzertuak eskaintzeko, baina Gure Ohorezko Makila eskaini behar genion musikan egindako lan itzela aitortzeko, besteak beste, big bandak zuzentzen egindako lanagatik. Akiyoshik ihes egin dit momentuz, baina bestela uste dut nahi genituenak ekarri ditugula. Noski, diru gehiagorekin dugun zikloa baino handiagoa litzateke, baina ez nuke aurten ekarriko duguna kenduko, gehitu baizik.
"Diru publikoak osagarri izan beharko luke, ezin da urteetan dirutzarekin mantendu"
Jesus Guridin antolatzen duzue zikloa, baina tarteka azaltzen da auditorio berri bati buruzko eztabaida. Gasteizek behar duela uste duzu?
Ikusten ari gara inguruan dauden auditorioek diru asko balio dutela, baina batez ere edukiz betetzeko. Eraikin hori hauspotuko duten musikari egoiliarrak behar ditu, eta programa on bat antolatu. Eta hori milioi ugari dira urtean. Gasteizek badu hori betetzeko moduko publikorik, azken urteetan Principal Antzokiko abonamenduen kopurua handitu ez bada? Duela urte askotako publiko kopuru berbera da. Nire ustez, lehenik eta behin, kultura pedagogikoa behar da Gasteizen, klasikoa edota jazza ikusi nahi duten publikoak sortzeko, eta merkatu handi bat irekitzea, gero ekipamenduetan pentsatzen hasteko. Zein orkestra sinfoniko etorriko da 700.000 euro baino gutxiago kobratuta? Zenbat lagun daude prest emanaldi bakoitzeko 200 euro uzteko? Uste dut ez dugula azterketa egokia egin, eta horretan adituek parte hartu behar dute. Eta ez dut probintzianoa izan nahi, Gasteizerako onena nahi dut, baina Bilbon dugun eskaintza ere kontuan izan behar dugu. Azterketa sakon bat egitea falta dela uste dut.
Laster hasiko dira Gasteizen hurrengo urteetarako kultura plan estrategikoa diseinatzen...
Jaso dut mezuren bat gonbidapenarekin, baina ez dakit parte hartuko dudan, denok dakigulako halako dokumentuek non amaitzen duten. Zerbait egin dela justifikatzeko egiten dira askotan, eta euren alderdiaren mezu argiarekin doazenak daude tartean. Eta leku guztietan gertatuko dira halakoak ziurrenik, ez dut uste salbuespena garenik, baina benetan kulturan sinesten duenari mesede gutxi egiten diogu halakoekin. Nire apustua da dena poliki-poliki egitearena, erabakia ondon aztertu ondoren hartzea, benetako apustu baten alde eginez. Eta horretarako Europara begiratzea besterik ez dago; ia hogei urte goaz atzetik. Hemen zuzeneko musika antolatzen duten tabernei ahalik eta oztopo gehienak jartzen dizkiegu, eta Europa erdialdean horiei laguntza ematen zaie. Gauza errazenetan ados jartzeko gai ez bagara, nola egingo dugu eduki handienetarako? Oker gabiltzala uste dut. Benetan kulturan sinesten dugula erakusteko keinu garrantzitsua izan daiteke kaleko musikari trabarik ez jartzea, esate baterako; momentu honetan arazo bat izan dezake instrumentuarekin kalera ateratzen denak. Horren garrantzia ulertzen ez badugu, jai dugu.
Nondik has daiteke hori bultzatzen?
Ez da diru kontua. Tenikariek ere sinestu behar dute, eta kultura eragileekin batera joan behar dute. Nola antolatzen da sorkuntzaren industria? Alemaniako esperientzia ezagutzen dut nik, eta baliagarria dela uste dut. Hantxe, proiektu bati diru-laguntza ematen diotenean horren jarraipena egiten da, eta urtez urte helburuak bete ote dituen ikusi; laguntza hori enpresa kultural bilakatu behar da, horretarako udalak dituen bitarteko guztiak jarrita. Lau urtetan proiektu hori profesionalizatu egin behar da; ezin zaio urtero dirutza bat eman. Ez dut esaten kendu behar zaionik, baina urtez urte txikiagoa izan behar da laguntza hori: egitasmo hori martxan jartzeko, jendea kontratatzeko, kultura enpresa sortzeko... Diru publikoak osagarri bat izan beharko luke, ezin da urtez urte proiektu bera dirutza batekin mantendu. Hemen 300.000 euro arteko laguntza ematen zaio bati urtez urte gauza bera egiteko. Europan aspaldi egin zuen eztanda burbuila horrek, eta hemen berdin jarraitzen dugu.
Bien bitartean, zer disko duzu une honetan buelta eta buelta?
Azkenaldian Spotifyko playlist batekin nabil bueltaka: Charlie Haydenen diskografia guztia ez nuen ezagutzen eta hor ari naiz deskubritzen, eta baita Tete Montoliuren zerbait ere, beti da aukera ona...
