Une honetan Palestina baino gauza inportanteagorik ez dagoela azaldu dio Silvia Federici (Parma, Italia, 1942) pentsalari feministak ALEAri. Hunkituta azaldu da Federici Palestinako genozidioaz hitz egin duen bakoitzean, baita munduan "kapitalismo harrapatzailea" ematen ari den hozkadak azaltzerako orduan ere.
Nola sortu zen Begonia Santa Ceciliarekin batera 'Hitzak palmondo' liburua sortzeko proiektua?
Covid-19aren garaian, Begonia Santa Cecilia loreen akuarelak bidaltzen hasi zitzaidan. Zerbait partekatu nahi nuen berarekin eta gogoratu nuen banituela poemak, poema asko; nerabe nintzenetik idatzi ditudanak, nahiz eta gehienak laurogeiko hamarkadan. Emozio indartsu bat, desio bat bezala neukan bakoitzean poemak idazten nituen. Sendatzeko modu bat izan da, ulertzeko modu bat, hainbeste hunkitzen nauena zer den ulertzeko, ahotsa emateko, emozio horri hitzak jartzeko. Azkenean ikusi dugu poesia eta lore multzo oso bat zegoela, eta liburu bat egitea erabaki dugu. Nire ustez, gainera, erabaki ona izan da gure artean izan ditugun elkarrizketak ere gehitzea, poemez eta loreez gain, unean uneko gertakizunen iruzkinak ere badaudelako, eta ehun bat bezalakoa osatu dute, elkarrizketa bat.
Zer du poesiak beste formatuek ez dutena?
Nire ustez, poesia forma biziagoa da, kontzentratuagoa. Hizkuntza abstraktuarena, kontzeptu abstraktuena eta analisiarena ez bezalakoa da. Poesiak irudiak adierazten ditu, emozioak adierazten ditu, komunikatzeko beste modu bat da, gure hizkuntzaren dimentsio desberdina da, munduarekin dugun harremanarena, geure buruarekin dugun harremanarena. Une berezietan harrapatzen da, hitz partikularretan.
Edertasuna aldarrikatzen duen lana da, baina salaketa eta ironia ez dira falta.
Gehienak poema politikoak dira. Poema batzuk intimoak dira, nire bizitzari buruz pixka bat hausnartzen dut, baina gehienak eduki politikoa duten poemak dira. Nik ironia asko erabiltzen dut ere, lotsagabetzeko modu bat delako.
Loreak ere iraultzaileak izan daitezke.
Bai, bai, noski [barre egin du]. Egun hauetan maiz irakurri dudan poema bat Amerika, Amerika deitzen da. Amerikari egiten zaion kritika bat da, zeren Amerikaz pentsatzen denean New Yorkez pentsatzen baita, batez ere Sagar Handiaz. Baina nik aipatzen dudan Amerika kaleko jendearen Amerika da, kalean hiltzen den jendearen Amerika; adineko askok ez dute dirurik eta txakurrentzako haragia jaten dute, edo beren hiriak utzi behar dituzte eta hegoaldeko lekuetan bizi behar dute, eskolengatik tasarik ordaindu nahi ez dutelako haurrik ez dagoen lekuetan; non migratzaileak kriminalizatu egiten dituzten…. Egia esan, poema hori duela urte asko idatzi nuen, baina oso gaurkoa da, gaur egun ikusten dugun mugan kriminalizatutako migratzaileen historia bera delako. Badut beste poema bat, Konspirazioaren teoriaren laudorioa, esateko jendeak pairatzen duen miseria ez dela soilik sistema ekonomikoaren indarraren emaitza; pertsona batzuek erabakitzen dute finantza-sistema bat ezartzea, nahiz eta badakiten biztanleria pobretuko dutela, jendeak bizirauteko dituen baliabideak murriztuko dituztela. Horregatik diot miseria horren atzean pertsona batzuen erantzukizun zuzena dagoela, eta esan daitekeela gure bizitzaren aurka konspiratzen duten pertsonak daudela.
"Feminismoa funtsezkoa da gaurko heriotza politikaren aurrean; mugimendurik garrantzitsuena da"
Covid-19ak agerian utzi du, besteak beste, zainketen krisia. Zure ustez, zer puntutan dago orain eztabaida?
Aurretik zegoen zainketen krisia ikusarazi egin da, eta oso modu dramatikoan gainera, lan domestikoa, etxea, umeen eta zaharren zaintza, lan horiek guztiak batu egin dira, ikusarazi egin dira. Eta lan hori oso presente dutenak emakumeak dira, emakume migranteak, haiek direlako lan gehienak egiten dituztenak. Zirraragarria da ikustea aurkitzen dituzten zailtasun guztiak egonda ere nola antolatzen diren. Gu gabe ezer ez da mugitzen eslogana erabiltzen dute, hirurogeita hamarreko hamarkadan ugalketaren lana nabarmentzeko erabili dugun eslogan berdina, alegia.
Nor da zainketen arduraduna?
Feminismoaren ikuspuntutik, alde batetik, Estatua behartu behar dugu gizarte-ugalketarekin lotutako zereginetan askoz gehiago inbertitzera. Zainketan ez ezik, osasunean ere bai, bizitzaren ugalketan, ingurumenaren zaintzan, elikaduran... dagokion guztian. Baina behetik kontrol bat behar dugu. Ez da nahikoa Estatuari esatea: haurtzaindegiak behar ditugu. Era berean, kontrolatu behar dugu emango dizkiguten haurtzaindegiak beren funtzioa betetzen duten, benetan haurtzaindegiak direla eta ez parkeak, gurasoek lan egiten duten bitartean umeak uzteko; eta berdin adinekoekin. Behetik kontrola behar da, eta hain zuzen horregatik da garrantzitsua erakunde komunitarioa eta komunitate mailako mobilizazioa. Baita azpiegitura komunitarioa sortzea ere, bakoitza gure etxetxoan bakartu gaituztelako, elkarrengandik bereizita, eta horregatik da hain zaila krisiei aurre egitea. Beraz, garrantzitsua da eguneroko bizitzan lankidetza handiagoa izateko moduak sortzea, bizitza erreproduzitzeko eguneroko prozesuan sarea sortzea, sare solidarioa, afektiboa, ezagutza partekatzea. Elkartzea ez da soilik krisiaren aurrean bakarrik ez sentitzea, baizik eta egin daitekeenaren inguruan gure irudimena zabaltzea; izan ere, egin daitekeenaren inguruan oso irudimen mugatua dugu, baina elkarrekin gaudenean esperientziak partekatzen ditugu. Eta, batez ere, Estatuarekin negoziatzeko eta borrokatzeko dugun gaitasuna indartzeko, eta bakarrik ez sentitzeko krisiaren aurrean, Estatuaren boterearen aurrean. Maila bikoitza da, mobilizatzeko bide bikoitza; Estatuari eskatzen diogu, baina, aldi berean, behetik ehun solidario, komunitario eta kooperatibo bat sortzen ari gara.
Ugalketa lanaren aldarrikapenean aurrerapenak ikusten dituzu?
Nik ez ditut ikusten.
Ez dituzu ikusten?
Ez. Nire ustez, aurrerapena kontzientziaren mailan eman da. Ni ugalketa lanean feminista gisa lanean hasi nintzenean eszeptizismo handia zegoen, batez ere ezkerreko gizonen artean, hori lan bat izateari buruz. Esaten ziguten: "Ez, ez, zoaz fabrikara, sar zaitez sindikatuan, hori da benetako lana. Zu etxean zertan ari zara?". Baina etxeko lana da beste lan guztien funtsezko oinarria. Existentziaren baldintza da, guk langileak ekoizten ditugulako. Merkantziak merkatuan ekoizten dituen fabrika bat dago. Etxea bulego desberdina da; metaforarekin jarraituz, etxea, komunitatea, fabrika desberdina da, eta bertan egunero jendea altxatzeko, energia izateko... gaitasuna sortzen da. Teorizatu dugu gizarte kapitalista honek aberastasun pilo bat metatu duela emakumeen bizitzaren kontura. Beti esan izan digute: "Ez, zu ez zara benetako langilea, gizonaren mende egon behar duzu zerbait behar baduzu". Emakume asko oso umiliatuta sentitzen dira dirua eskatzeagatik; egun osoan lan egiten dute, eta oraindik ere umiliatuta sentitzen dira dirua eskatzeagatik, ez omen dutelako merezi. Badirudi ez dutela lan egiten. Gizona etxera itzuli egiten da, eta ahaldunduta sentitzen da hau edo bestea esateko. Nire ustez, kontzientzia handiagoa dago, baina baliabideei dagokienez, gutxiago dago. Gaur egun, autonomia pixka bat irabazi duten emakume gehiago dago, baina politika neoliberal hauekin murrizten den lehen gauza gizarte zerbitzuak dira; adinekoen arretan murrizten da, eta aldi berean, haurtzaindegiengatik ordaintzen da. Gero eta diru gehiago dago heriotza sortzeko, gerra sortzeko, kartzelak sortzeko, Polizia ordaintzeko, eta are gutxiago bizia sortzeko. Eta guk ikusten dugu mugimendu feministaren funtsezko zeregin bat dela hori aldatzea. Bukatu behar da palestinarrak hiltzeko bonbekin, bukatu behar da Ukrainako bonbekin, eta inbertitu behar da bizitza erdigunean jartzen duen politikan, bizitza balioesten duen politikan, bizitzak sortzen duen lana balioesten duen politikan.
Palestina al da heriotza-politika horren gaurko adibiderik gordinena?
Palestinan, argi eta garbi, herri oso bat akabatzen ari dira, inoiz imajina ezin zitezkeen izugarrikeriak, basakeriak egiten ari dira. Palestinari buruz hitz egin behar da, ez baitago ezer garrantzitsuagorik gaur. Ez bakarrik garrantzitsua bizitza suntsitzeagatik, baizik eta legezkoa balitz bezala egiten delako; eta debekatu egiten da sarraskia dela esatea, debekatu egiten da krimena dela esatea; salatu egiten zaituzte, jipoitu egiten zaituzte, jazarri egiten zaituzte genozidioa dela esaten baduzu. Amerikako Estatu Batuetan, indarkeria handiz, ikasleen kanpamentu oso baketsuak suntsitu dituzte, eta irakasleak ere bortizki jo dituzte. Horixe da orain nazioarteko legearekiko, giza eskubideekiko, eta bizitzaren balioarekiko mespretxua erakusteko arazorik ez duen botere gordin eta gogorra. Ahoa betetzen zaie eskubideez, baina gezur hutsa da.
Zer indar dute unibertsitateetako protestek?
Oso garrantzitsuak dira, ikasleez gainera, irakasleak ere inplikatu direlako; eta haiek ere jipoitzera eta jazartzera ausartu dira.
Vietnameko gerraren protestekin alderatu daitezke?
Vietnamen garaian, ikasten nengoen, eta gogoratzen dut protesta inportanteak egon zirela, baina batez ere derrigorrezko soldaduskaren kontrakoak ziren.
"Etorkizunarekiko segurtasun falta sentitzen da, giza bizitzarekiko mespretxuzko giro kulturala, non gizon armatua loriatzen den"
Palestina mundua dela esan duzu. Zergatik?
Palestinan mundu osoan gertatzen ari diren gauzak muturreko modu batean ikusten ditugu, modu bizi, barbaro, krudel eta sadikoan; Palestina ez da salbuespen handia mundu zoriontsu batean, ez. Pobretze bat dago, eta mundu osoan gertatzen den pertsonen desplazamendua. Badago zerbitzuen, soldaten eta enplegu aukeren murrizketa, etorkizunak eragindako segurtasunik eza; jendea antsietate handiarekin bizi da, eta suizidioen hazkundea dago. Zorigaitz handia dago gaur egun munduan, ez bakarrik adineko pobreen artean, baita haurtzaroan ere, gazteen artean. Nire ustez, etorkizunarekiko segurtasun falta hori sentitzen da, giza bizitzarekiko mespretxuzko giro kultural hau sentitzen da, non indarkeria, gizon armatua, aparteko gizonaren boterea, suntsitu dezakeen gizakia, zikinkeria hori guztia loriatzen den. Horregatik uste dut ezkortasun handiko sentsazioa dagoela gazteen artean; eta beranduegi dela esaten didatenean, nik ezetz erantzuten diet, ezkortasuna luxu bat dela. Ume bat jaiotzen da egunero; zer esango diozu? Barkatu, baina beranduegi da, duela 20 urte jaio behar zenuen.
Zer zeregin du feminismoak testuinguru horretan?
Nire ustez, feminismoak funtsezko zeregina du. Potentzialki, feminismoa da mugimendurik garrantzitsuena, feminismoa hausnarketatik, esperientziatik eta erresistentziatik sortzen den mugimendua baita. Bizitza erreproduzitzeko jarduera horiek guztiak oso modu zapaltzailean bete ditugu, oso modu zapaltzailean bizitzera behartu gaituztelako, baina gauza asko ere ikasi ditugu. Nire ustez, erreprodukzio lan horrek bizitzaren balioa zer den eta bizitzaren kalteberatasuna zer den ulertarazten lagundu digu. Hazkuntza lan horrek guztiak ere irakatsi digu, ulermen-ehuna ere sortu du. Eta bizitzaren ugalketaz hitz egiten denean, dena ukitzen da, osasuna ukitzen da, ekologia ukitzen da, ura ukitzen da, elikadura ukitzen da, nekazaritza ukitzen da, zerbitzuak ukitzen dira. Orduan, uste dut feminismoa beste mugimendu batzuekin eremu komun bat sortzeko gai den mugimendu bat izan daitekeela, ugalketaz hitz egitea guztiaz hitz egitea baita. Mugimendu feministaren eta mugimendu ekologistaren artean oso harreman estua dago, baita nekazarien mugimenduarekin ere. Izan ere, zer jaten dugu? Nola kontrola dezakegu jaten duguna? Gaur egun, produkzioa eta kontsumoa banatu egin dira, gauzak kontsumitzen ditugu, baina ez dakigu nola sortu diren, zenbat min, zenbat miseria, zenbat borroka kostatu duten kontsumitzen ditugun produktuek. Miseriaren nahigabeko konplize ez-boluntarioak gara. Nire ustez, bada lan oso bat mugimendu feministarentzat bereziki garrantzitsua dena, bizitzari berriz balioa eman nahi badiogu, bizia sortu nahi badugu, eta ez heriotza.
Zer funtsezko ekarpen egin ditu mugimendu feministak azken hamarkadetan?
Nik uste dut mugimendu feministak bizitzaren eremu oso bat politizatu duela, ezkerrak, iraultzaileek ikusi ez dutena. Gorputza politizatu du. Sexualitatea, ugalketa, hori guztia gauza biologiko gisa ikusi da, animaliak ugaldu egiten dira, animaliek sexua dute; eta kapitalaren historian emakumeak beti ikusi izan dira animalia txiki gisa, gizakiaren eta animaliaren arteko zerbait bezala, erditzen dira, janaria prestatzen dute... Uste dut feminismoak erakutsi duela ugalketaren eremu guztia esplotazio kapitalistaren eremua dela, metaketa kapitalistaren eremua dela, eta jarduera horien gainean, pertsona horien gainean, aberastasun handia pilatu dela; etxea, familia, sexua, maitasuna botere-harreman gisa egituratu dela erakutsi du. 1970eko hamarkadako eslogan bat dugu Estatua ohean dagoela dioena, maitasuna eta sexualitatea ez baitira modu naturalean egiten, ezer ez da naturala. Erreparatu lege guztiei, emakumeen gorputzaren diziplina guztiari, gure gorputzetan jasan dugun beldur guztiari... horretan ez dago ezer naturalik. Feminismoak gorputza politizatu du, gorputza politikoki egituratutako eremua dela erakutsi du.
"Gabetzen duen kapitalismoa dago, baztertzen duena; oso predatzailea da, eta oso politika matxista du, faxista"
Feminismoaren gorakadaren aurrean, badago ere erreakzio matxista garrantzitsu bat.
Propaganda makina bat dago, sare sozialekin, oso toxikoa den eredu maskulino bat berrabiarazten ari dena, garapen kapitalistako fase oso predatzaile batean gertatzen dena. Pixka bat krisian dagoen kapitalismoa da, ezin diolako irabazi mailari eutsi, eta orduan hedapenerako lurralde berriak bilatzen ari da. Horregatik hainbeste gerra, horregatik hainbeste desplazamendu. Gabetzen duen kapitalismoa da, baztertzen duena, oso predatzailea da, eta oso politika matxista du, faxista. Hori guztia eskuineko mugimendutik sortzen da. Orain faxismo bat dago argi eta garbi bortitza, Milei, Meloni... Trumpek bezala esaten dute: "Nik kalea zeharkatu eta pertsona bat hil dezaket".
Zer rol du feminismo liberalak gaurko testuinguruan?
Niretzat desastre hutsa da. Politika gezurtia da, askatzaile gisa saldu digulako, emantzipazio gisa, emakumeak integratzea soldatapeko lanean maila baxuenetan, prekarizatuenetan, gaizki ordaindutakoetan.
Ba al dago oraindik sorgin-ehizarik? Non ematen ari da bereziki?
Oso handia. Afrikan, Indian, Papua Ginea Berrian, Erdialdeko Asian eta Latinoamerikan ere hedatzen ari da. Duela gutxi, Brasilen izan naiz, Mato Grosson, eta han emakume bat erre dute, guaraniar herriaren liderra, soja ereiteko lurrak okupatzen saiatzen ari zen konpainia baten aurka borrokatzen ari zena. Gauza ikaragarria da, baina ez da lehen kasua. Jendea izutzen ari dira, ez gerra iraunkorrarekin bakarrik; gerra egiteko sare berri bat dago, jendea desplazatzeko, ondasunez gabetzeko. Estatu Batuek drogaren aurka abiarazitako gerra, adibidez, faltsua da, inoiz ez da drogaren aurkako gerrarik izan, drogaren aurkako gerra beti izan da jendea lekuz aldatzeko, erakunde paramilitarrak sortzeko aitzakia. Izan ere, helburua inbertsiorako eremuak zabaltzea da, meatzaritzarako edo petrolio-konpainientzat. Inbertsioari lurralde berriak zabaltzeko premia dago: Palestinan gertatzen denarekin ez da oso desberdina. 1948. urteaz geroztik, Israelen zeregina izan da petrolio eremua kontrolatzea, eta arabiarrek ez berreskuratzea ingelesek lapurtu zieten lurra.
