Ingurugiro Gaietarako Ikastegia bere alorrean erreferentziazko gunea bilakatu da, bai gurean zein kanpoan ere. 2020tik lemazain berria du zentroak, erretiroa hartu zuen Luis Andres Orive zuzendariari erreleboa eman ziolako Imanol Zabaleta Altuna (Gasteiz, 1988) ingeniari agronomoak. Urte asko kanpoan egon ondoren, maleta ideiez beteta ekarri zuen, eta oraindik ari da, apurka-apurka, ideia horiei guztiei tokia ematen.
Bi urte eta erdi baino gehiago igaro dira kargua hartu zenuenetik. Nolakoak izan dira urte hauek?
Izugarrizko ikasketa kurba interesgarria izan da niretzat. Gogoz ari den lantalde bat aurkitu dut hemen, beti prest dagoena planteamendu berriak jasotzeko. Sartu nintzenean, eskaera edo mandatu argi bat jaso nuen: IGIk jarraitu zezan izaten think tank bat Gasteizko hiriarentzat. Izaera hori indartu behar nuen, ingurumen gaietarako udalaren berrikuntza beharrak ase egingo zituena.
"INGURUMEN TRANTSIZIOAK AZELERATU NAHI BADITUGU, EZIN GAITEZKE BAKARRIK JOAN"
Atentzioa eman dit think tank izaera horrek. Kanpotik ikusita bederen, ez da burura datorren lehen ideia...
Bada. Azken finean, IGI beti izan da hori. Azpiegitura berdearen eta mugikortasunaren arloetan hirian sortu diren planteamendu berriak lantaldean daudenen eta aurreko zuzendariaren merituak dira. Ikaragarrizko lana egin dute norabide horretan, agian think tank hitza erabili gabe. Baina lortu dute berrikuntzak txertatzea hiriaren DNAn. Duela hogei urtera itzuliko bagina, naturaren kontserbazioa eta biodibertsitatea agenda eta diskurtso politikotik guztiz kanpo zegoen. Nire lana izan da hau guztia bultzatzen jarraitzea eta sendatzea, eta egokitzea eskakizun berriei, Europatik bertatik datozkigunak: naturaren kontserbazioa ez ezik, neutraltasun klimatikoa lantzea, hain zuzen. Oso kontzeptu zabala da hori, eta, funtsean, orain egiten ari garena da IGIk historikoki landu dituen gaietan neutraltasun klimatikoa txertatzea.
Ikuspegi transbertsal berri horrekin bada ere, asko dira IGIk ukitzen dituen gaiak...
Hala da. Lan egiteko esparruak asko dira. Batetik Europako green deal horrek markatzen duena, edo Europako lege klimatikoak. Bestetik, elikadura sistema eta materialen zirkularitatea daude. Herritarren aktibazioa eta hezkuntza ingurumena ere lantzen ditugu. Baina guretzat garrantzitsua da ere datu guztiak digitalizatzea, pixkanaka Europan zabaltzen ari den filosofiari eusteko: datuetan oinarritutako erabakiak hartzeko, baita ingurumen kontuetan ere. Gu ez gara, gainera, neutraltasun klimatikoa lantzen duten bakarrak; beste udal departamentu askok jorratzen dute, eta bada klima, jasangarritasuna eta energia lantzen dituen departamentu bat ere. Gu beraiekin eta gainerako departamenduekin lanean ari gara.
Lehentasun bat ezarri beharko bazenu, zein arlo indartuko zenituzke?
Aukeratu behar izatekotan, elikadura sistema eta materialen zirkularitatea aipatuko nituzke. Izan ere, azken urteotako gure lan-filosofia lelo honetatik abiatzen da: josi berriz hiria eta lurraldea. Ez bakarrik aisialdiaren ikuspuntutik: materialen fluxuaren ikuspegitik ere. Baina ez da erraza. Adibidez, gaur egun elikadura sisteman eragiten duten legeak aztertzen baldin baditugu, konturatuko gara oso zaharkituta daudela. Eta, eskuduntzen aldetik ere, ikaragarrizko zatiketa dago, sekula ez delako jorratzen elikadura sistema ardatz bat bezala. Baina arazoari heldu behar zaio. Adibidez, ikerketek diote munduko karbono isurien %33 inguru elikadura sistemak sortzen dituela. Baina badira ere bestelako erronka berriak. Adibidez, espazio publikoko departamenduarekin azpiegitura berdeen kogestioa lantzen ari gara. Kudeaketa publiko-pribatutik abiatuta, hirian ekinbide desberdinak sortzen ari dira horren harira; adibidez Zaramagan oso proiektu interesgarria sortu da, eta Alde Zaharrean ere horrelako espazio bat sortzeko lanean gaude. Zehaztu beharra dago gobernantza eta erantzukizun zibilaren aldetik berdeguneen kogestio hori nola antolatuko dugun Gasteizen. Adostasun gehiagorekin edo gutxiagorekin, gauzak aurrera doaz pixkanaka.
"GASTEIZEN KONTSUMITZEN DEN JANARI FRESKOAREN %1,5 BAINO EZ DA ARABAN EKOIZTEN"
Modu praktikoan, materialen zirkularitate hori zelan irudikatu genezake?
Aintzat hartu behar da materialen kudeaketan badagoela hierarkia bat. Europako hiri gehienetan hierarkia horren beheko solairu guztiak oso ondo beteta daude: sortzen dugun zaborra jaso egiten dugu, ia-ia %100ean; material horien trazabilitate minimo bat badago ere, eta kudeaketa seguru bat bermatuta dago —izan daiteke birziklatzea edo izan daiteke zabortegira eramatea, baina beti kontrolpean—. IGIra etorri aurretik garapen bidean dauden herrialde askorekin lan egin dut, eta jakin badakit munduko herrialdeen hiru laurdenetan hori luxu bat izango litzatekeela. Beraz, Europaren erronka dago materialen hierarkiaren goiko postuetan dauden prozesuetan: gutxitu, berrerabili, birziklatu… Asmatu behar dugu halakoei nola uzten diegun merezi duten espazioa eta aitortza, nola sortzen den hiri batean sare bat non herritarrek hasieratik jakingo duten zerbait konpondu nahi izanez gero gauzak nora eraman behar dituzten. Hor meritua batez ere zaborren zerbitzuari eta ekonomia garapen zerbitzuari dagokie, urteak daramatzatelako filosofia horren barruan doazen proiektuak lantzen. Gure hartu-emana etengabekoa da. Izan ere, gu ezin gaitezke izan izate isolatu bat: gure ardatz estrategiko bakoitzak isla bat izan behar du udalean. Hor gure zeregina ere bada markaketa txiki bat egitea.
Eta markaketa horretan, kasu egiten al dizuete?
Hor badira inertzia batzuk. Uste dut IGIk gauza askotan izan duela nitxo bat udaleko departamenduek landu ez dutena, eta gauza asko aurrera eraman ahal izan dira horregatik; baina iritsi da une bat non, ezinbestean, ingurumen trantsizioak azeleratu nahi baditugu, ezin gaitezkeen bakarrik joan. Kasurako, eskola patioen filosofia bultzatu dezakegu IGItik, baina gurekin batera etorri behar dira lorezaintza edo espazio publikoko zerbitzua, Hezkuntza... Hor apustu politiko bat egon da, eta eskertzekoa da.
Nola landu duzue patioen inguruko proiektua?
Egin dugun lehen gauza izan da diagnosi fisiko bat egitea: hiriko eskola patioek zer azalera duten, eta azalera hori nola banatuta dagoen...
Lehen aipatu didazuna: datuetan abiatuta, ezta?
Bai. Hor lantaldea matxakatu dut beti: zein da abiapuntua? Honekin nitaz aspertuta egongo dira jada, kar-kar! Izan ere, oinarria ondo ezagutu behar dugu; egon gaitezke indarrak jartzen puntu batean, baina bost urtera datuak konparatu beharko dira. Abiapuntua, halere, ni sartu aurretik egon zen, Txagorritxuko haur eskolako patioa birnaturalizatzeko egon zen proiektu pilotu batekin. Ikusi dugu patio horien onurak oso handiak direla, horiek neurtzea zaila den arren. Orain BC3rekin Biotraces proiektua lantzen ari gara ere. Horrekin aztertu nahi dugu naturalizatutako patio bati onura maximoa ateratzeko zer prozesu pasa behar dituzten agente guztiek —irakasleek, ikasleek, gurasoek edo udaleko langileek—. Patio hori eskola curriculumean txertatu behar da, patioa bera hezkuntza material bat izan dadin.
"MATERIALEN HIERARKIAREN GOIKO MAILETAN DAGO ERRONKA: GUTXITU, BERRERABILI, BIRZIKLATU..."
Elikadura sistemari dagokionez, ortuak bultzatzeaz harago, zer egin daiteke?
Elikadura sistemako lantalde estrategikoan oinarri bat finkatzen saiatzen ari gara. Egia da hiri ortuak badirela elikadura sistemaren zati garrantzitsu bat, baina abiapuntua baino ez dira. Orain jakin nahi dugu benetan zenbat janari fresko kontsumitzen dugun Gasteizen, eta, ehunekoetan, zenbatekoa den sortua Araban, Euskal Autonomia Erkidegoan, gertuko gainerako probintzietan, Espainian edo Europan. Inkesta bat egin dugu, denda txikietan, hirian janari freskoaren %40 inguru oraindik denda txikietan saltzen delako, eta supermerkatu eta handizkarietako datuekin osatu dugu. Ezetz asmatu kontsumitzen den janari freskoaren zein zati ekoizten den Araban? Pisuan neurtuta, %1,5 baino ez da! Eta hori oso adierazle ona da aurrekoan aipatu dugun hiria eta lurraldea josteko ideia horri lotuta. Datua ikusita, argi dago hor ez dagoela josketa bat. Utopia bat da %100 hemen ekoiztea, baina... lor genezake %5 edo %10 izatea? Zer egin behar dugu hara iristeko?
Bada, tori milioi euroko galdera. Zer egin daiteke ba?
Ba horretan ari gara, kar kar! Lehenengo tresna hiritarren aktibazioa da. Hautu bat egin behar da zer jaten dugun erabakitzeko, eta hirian bertan bada aukera bat bertako produktuak jateko. Egia da oso erronka handia dela. Erabakitze guneak oso zatituta daude instituzioen artean, Bruselatik Gasteizeraino. Guk elkarrizketa bat irekita dugu diputazioarekin, Jaurlaritzarekin, edo eta HAZI eta Neiker bezalako erakundeekin. Baina argi dago norabidea aldatu behar dugula. Kontsumo datu hori %3ra igo ahalko genuke, adibidez? Igoera txikia eman lezake, baina horrek erreferente bilakatuko gintuzke Europa mailan.
Askotan elikadura burujabetzari buruzko planteamendu nahiko utopikoak entzuten dira. Eta guk, adibidez, mundu osora ardoa esportatzen dugu...
Merkatu globalak geratzeko heldu dira. Merkatu lokalari zenbat espazio nahi diogun, hori da kontua. Behar dugu handitu? Nahi dugu? Hori lantzeak erresilientzia gradu altuagoak emango dizkigu? Emisioetan duen eragina neurtu nahi dugu? Horiek dira jorratu behar ditugun galderak. Eta planteamendu berriak landu. Adibidez, orain aztertzen ari gara ea posible den eraztun berdearen inguruan abeltzaintza berriro sartzea, eta ustiapen bat egotea janaria sortzeko. Antzina bazegoen. Juridikoki, animalia-osasunaren ikuspuntutik, edo urbanismoaren aldetik, oso ondo aztertu behar da, ez delako batere gai erraza. Baina horrek lagunduko luke hiria eta lurraldearen arteko josketa horretan.
Zelan kudeatuko da organikoa hirian?
Orain Gasteizen zabor kudeaketaren sisteman apustu handia egin da, baina emaitzak jaso arte denbora igaro beharko da. Helburuetako bat da biltzen den zabor organikoaren kalitatea hobetzea. Orain arte edozeinek ireki zitzakeen organikoaren edukiontziak, eta edozer sartu zitekeen. Apustua da kalitatea hobetzen saiatzea, konpostaren ziklo sano bat eraikitzen hasteko, eta ondoren joango gara kantitatea hobetzen.
Mugikortasunari dagokionez, seguruenera ideia berriak izango dituzte, ezta?
Bai. Adibidez, ikusi dugu guraso askok euren seme-alabak eskolara autoz, bizikletaz edo oinez eramaten dituztela, baina Europa iparraldean haur gehienak bakarrik joaten dira. Jarreren zientzian oinarrituta, RANAS akronimoa jarraitzen duen eredua lantzen ari gara. Askotan pentsatzen da arrazoia dela ez dagoela oinentzako biderik, eta bide berriak egokitzen dira. Baina, demagun, arrazoia arriskuaren pertzepziotik datorrela, edo arau sozialetatik. Horiek balira, gaia beste modu batean landu beharko da, irtenbide egokiak lortu ahal izateko.