Enpresen kudeaketa ikasi eta ekonomian doktoretza egin zuen Itziar Aguado (Gasteiz, 1978) EHUko giza geografiako irakasleak. Ikerketa jardun osoan zehar lurralde eta ingurugiro politikak izan ditu hizpide, bereziki Agenda 21 eta horren eguneraketa den Agenda 2030. Politikak erabakitzerakoan ikuspuntu geografiko bat izatearen garrantziaren babesle sutsua da, eta sinetsita dago zientzia hori gizartea hobetzeko baliagarria izan daitekeela.
Geografian buru-belarri sartuta dagoen ekonomialaria zara. Barkatu topikotzarra, baina, zertarako balio du geografiak?
Geografiak zerikusi handia du giza zientziekin, baina baita ingurumen zientziekin ere. Horren bidez prozesuek lurraldean duten eragina ikertzen dugu. Geografoek begirada espazial berezia dute gaiak aztertzerakoan. Kasurako, garapen ekonomikoa aztertzean, argi dago horrek ere isla bat izango duela lurraldean. Nik gaur egun banaketa soziala edo despopulazioa bezalako gaiak aztertzen ditut ikuspuntu geografikotik, baina berez geografoek arlo askotan lan egin dezakete. Nire ikasle batzuk landa garapen planetan lanean ari dira, eta beste batzuk GIS edo informazio geografikoko sistemetan. Halako tresnek balio dute egoeraren diagnostiko on bat egiteko, eta lurraldea modu egokian antolatzeko. Hirigintzan edo lurralde plangintzan lan egin dezakegu, baita industriarako leku egokienak bilatzen ere. Ahaztu gabe integratu ahal ditugula baliabide eta ingurune fisikoak; adibidez, arrisku naturalak ekiditeko. Arlo anitzetan lan egiten dugun arren, askotan ez gaituzte kontuan hartzen. Duela bi urte Eusko Jaurlaritzak lurralde planak egiteko kontratu bat atera zuen, eta arkitektoak edo ingeniariak aintzat hartzen zituzten, baina ez geografoak. Guk AGE Espainiako Geografia Elkartearen bitartez hori salatu genuen, kontuan har gintzaten.
Gaur egun datu andana daude, eta bisualizazio tresna izugarriak… ez al dago informazioan itotzeko arriskurik?
Informazioa sintetizatu edo laburtzeko ahalegina egin behar dugu, are gehiago orain; diozun moduan, datu asko daudelako. Informazio meteorologikoa ia-ia momentuan dago, eta, adibidez, erroldak urtean behin berritu ohi dira. Tira, mapak oso tresna onak dira, eta garrantzitsua da ulertzea zer esaten duten. Etorkizunean ere are garrantzitsuagoak izango dira. Datu asko ikustea baino eraginkorragoa da mapa batean jasotzea. Hori errazteko tresnak ditugu. Adibidez, datu asko daudenean, teknika estatistikoak erabili ahal ditugu, eta gero mapa batean jaso, lurralde batean zer gertatzen ari den ulertu ahal izateko.
"Hiria barrura begira hazi behar da; adibidez, eraikinek altuera gehiago edukita"
Gasteizen HAPO edo Hiri Antolamendurako Plan Orokorra lantzen ari da. Zer iruditzen zaizu?
Oro har, pozik nago planteatzen ari diren gauzekin. Gaur egun indarrean dagoena 2001ekoa, eta eraldaketa asko jaso dituenez, pixka bat hutsaldu da. Urte bakar batzuetan hiria asko hazi zen, Zabalgana, Salburua eta Goikolarra sortu ziren, eta hiria gehiegi hedatu zen, dentsitate oso txikiekin. Eta hori, garapen jasangarriaren ikuspegitik, ez da ona. Kale oso zabalak egin ziren, batzuetan hiruzpalau erreiekin. Espazio asko geratu da etxeen artean, barruko lorategiekin, eta lau solairutako altuerekin. Gero konturatu ziren hori akats bat zela: berrikuspen bat egin zuten, eta dentsitatea aldatu zuten. Baina, halere, niretzat, egin zen egokitzapena ez zen nahikoa izan.
Lehen itxura batean, paisaia txukuna ematen du…
Bai, baina kontuan izan behar dugu hori guztia mantendu beharra dagoela, eta kostuak oso altuak direla. Etorkizunari begira lurzoru gutxi geratuko zaigu urbanizatzeko eta, hiria asko hazten bada, gure hurrengo belaunaldiak lurzoru gabe geratuko dira. Gasteizen pentsatu zuten lautada batean egoteagatik lurzorua soberan zegoela. Gainera, auzo horiek ez dira giza eskalan egin, eta distantziak oso handiak dira. Zenbat ibili behar da ume bat Arkaiatetik eskolara joateko? Behar adinako populazio dentsitatea ez badago, merkataritza ere ez da sortuko, eta, ondorioz, ehun ekonomikoa ere kaltetuta geratuko da. Gainera benetako autobideak egiten badituzu hiri barruan, harrapatzeak eta halakoak izateko arriskuak handitzen dituzu. Orain saiatzen ari dira horri buelta ematen, trafikoa baretzen.
HAPO berrian bestelako ikuspegia al dago?
Bai, plan berriak aurreikusten du aurreko planean egin zen hainbat lurren desklasifikazio bat, berriro urbanizatu ezin den zorutzat jotzeko. Arazoa izango da lurzoruaren jabeek etekin batzuk aurreikusten zituztela, eta orain ikusi dute etekin horiek agian ez dituztela mantenduko. Baina ulertu behar dugu hirigintza publikoa dela, eta etekina herritar guztientzat izan behar dela. Zuzkidurak eta ekipamenduen mantentzea guztion artean ordainduko ditugu. Detroit hiriaren kasua [AEB] ikustea besterik ez dago: porrot egin zuen lehen hiria izan zen, dirurik gabe geratu baitzen. Asko hazi ziren, eta gero konturatu ziren ezin dutela hori guztia mantendu. Ondorioz, hiri deshazkundearen bidea hartu behar izan zuten.
"Gasteizen pentsatu zuten lautada batean egoteagatik lurzorua soberan zegoela"
Aditu batek behin aipatu zigun kriminologiaren ikuspuntutik ere aintzat hartzekoa dela lurraldearen antolaketa. Zabalganean eraso bat gertatuz gero, jende gutxi egongo da inguruan laguntzeko…
Bai, hori beste faktore bat da, eta geografiak oso datu interesgarriak eman ditzake horri buruz. Adibidez, gauza bat da segurtasunaren pertzepzioa, eta beste gauza bat da delituak non gertatzen diren. Horri buruz, Estibaliz Lopez de Herediak Beldurraren mapak izeneko ikerketa bat egin zuen, eta nire ikasle batek horretan lagundu zuen: ikusi zuen normalean delituen mapa ez datorrela bat segurtasunari buruz dagoen pertzepzioarekin. Halere, pertzepzio horrek desplazamenduak baldintzatzen ditu.
Autobetetzen den profezia…
Hain zuzen. Pertzepzio txar batek ekartzen du desplazamendua hortik ekiditea. Eta hori, gainera, genero ikuspuntu batetik ikus daiteke, normalean emakumezkoek erasoa jasateko beldur gehiago dugulako, eta horrek sortzen ditu puntu beltzak; horien arabera, hirian zehar egiten ditugun ibilbideak mugatzen ditugu.
Nola ematen zaio buelta aurreko HAPOak eragindako lurralde banaketa txar horri?
Funtsean hiria hazi behar da barrura begira. Irtenbide bat izan daiteke egiten diren eraikin berriek altuera gehiago izatea. Ez dira zertan erlauntzak izan behar. Zazpi edo zortzi pisuko altuera izatearekin nahikoa izan daiteke. Baina garapen jasangarri bat lortzeko gutxieneko dentsitate bat lortu behar da.
Baina jende askorentzat hori kontraintuitiboa da. Ez al da ba ekologikoagoa mendian baserri batean bizitzea?
Berez, jasangarriena da guztiok hirietan bizitzea. Baina ulertu behar dugu ere landa guneetan bizi direnek beste rol bat betetzen dutela. Landa eremua mantentzen dute, tokiko nekazaritza egiten dute, landa kultura mantenduz. Baina zenbakiak argiak dira. Nik egin nuen tesian kapitulu bat eskaini nion Bizkaiko udalerrien egoerari, eragile asko aintzat hartuta. Eta jasangarritasunaren ikuspuntutik balio altuena lortu zuena Bilbo izan zen, landa guneek emaitza txarrenak lortu zituzten bitartean. Bilbon jendea oinez edo garraiobide publikoetan mugitzen da, baina landa eremuan autoarekiko dependentzia handia dago. Energia kontsumoa ere handiagoa da etxebizitzetan, eta zerbitzuak eskura izateko aukera askoz hobea da Bilbon beste lekuetan baino. Garapen jasangarria ez dago soilik lotuta ingurumenari: ekonomia eta bestelako giza alderdiak aintzat hartzen dira, eta arlo guztietan adierazle horiek txarragoak dira landa eremuan.
Hortaz, despopulazioa ez da arazo bat?
Araban bederen ez. Landa gune batzuk biztanleria galdu dute agian, baina, oro har, landa eremua populazioa irabazten ari da. Gainera, hemen distantziak ez dira oso handiak, eta konektibitate nahiko handia dago. Araban, landa eremuan bizi direnak ez daude bereziki isolatuta.
"Auzo batean denetarik badago, agian ez dira behar izango horrenbeste desplazamendu"
San Prudentzio hegoaldeko sektorean egin nahi den eraikuntzari egindako kritikak irakurri dizkizut…
Sektore hori urbanizagarria da, eta bertan etxebizitzak eraiki nahi dituzte: baina dena txaleten bitartez. Banaketa sozialaren ikuspuntutik, bertan errenta altuko jendea baino ez da egongo. Halako gauzak tentuz aztertu behar dira. Adibidez, saileko beste kide batzuekin aztertzen ari gara orain babes sozialeko etxebizitzek nola eragiten dioten banaketa sozialari. Berez, etxebizitza soziala eskubide bat da, eta rol oso garrantzitsua betetzen du etxebizitza eskubidea bermatzeko. Baina guztiak elkarrekin kokatzen baditugu —aldirietan, gehienetan—, errenta baxuko jendea leku horietara eramaten ari gara, guztiak batera. Eta horrek ere ondorio sozialak ditu. Oso ondo aztertuta dago inguruan izaten diren harremanek eta gertu ikusitako rolek bizitza baldintzatzen dutela. Gainera, etxebizitza horien kokapena ondo ikusteko, auzo maila ez da nahikoa: sektore mailara jaitsi behar gara mapetan. Zabalgana oso handia da, adibidez, baina mapetan ikusi ahalko dugu Sansomendiren alboan dagoen sektorean daudela kokatuta errenta baxuenak.
Zelan kudeatuko zenuke garraioa?
Arlo honetan ere, dentsitatea gako da. Hiria asko hazi denez, beharrezkoa izan da inbertsio handiak egitea auzo guztiak lotzeko. Nik esango nuke agintariak kezkatuago daudela desplazamenduak ahalbidetzeaz irisgarritasuna lortzeaz baino. Baina, auzo batean denetarik baduzu, agian ez dira beharko horrenbeste desplazamendu. Hori lortzeko, ehun ekonomikoa indartu behar duzu, eta beharrezko zuzkidurak eskura izan. Arazo bat dago ere industrialdeetara egindako desplazamenduetan. Hara joateko bizikleta sustatu daiteke, baina garraio publikoa indartu beharra dago ere. Trenbidea Jundizera eramateko duela gutxi egin den proposamena ez zait gaizki iruditzen. Umeak eskoletara eramateko leku ziurrak bermatzen badira eta umeak autonomoak badira, bizikletaz edo oinez egindako desplazamenduak bultzatu behar dira. Leku batzuetan bizibus izeneko proposamena lantzen ari dira: pertsona bat arduratzen da etxez etxe umeak jasotzeaz, eta pixkana ume gehiago batzen dira. Baina irtenbidea ez da beti zertan izan behar azpiegitura berriak jartzea. Bus elektrikoa ideia ona izan daiteke, baina askotan ez da horrenbeste denbora aurrezten. Gainera, autobus horretarako berariaz errei bat izateak ez du zentzutik, espazio hori soilik horretarako okupatzen ari delako.