Gerra kazetari aritu da hamarkada askotan Teresa Aranguren (Artziniega, 1944), Ekialde Hurbilean eta Balkanetan, batez ere. Gertutik ezagutzen du Palestina, eta hainbat liburu idatzi ditu gaiari buruz. Azken liburuan, Palestina, la existencia negada, hari bakarrean lotu ditu sionismoaren jatorria eta egungo genozidioa.
Zer kontatu nahi izan duzu azken liburuan?
Palestinaren inguruan esaten diren gezurrak deseraiki nahi izan ditut. Egia erdi eta gezur horiek zaildu dutelako, hasieratik, ikustea zer dimentsio daukan Palestinako herriaren aurka egindako injustiziak. Denok gogoratzen dugu lehen eslogan hori, herririk gabeko lurra lurrik gabeko herriarentzat, hori izan zen mugimendu sionistaren aurkezpen gutuna, eta gezur hutsa da. Palestinako lurra inoiz ez da hutsik egon, Mediterraneoko beste zonaldeak bezalakoa zen. XIX. mendetik gaur egun arte oso ondo dokumentatua dago dena, eta badakigu garai hartan Palestina gizarte garatua zela. Espainia, Grezia edo Italia hegoaldea bezainbeste ia; ezaugarri antzekoak zituzten, ekialde eta mendebaldearen arteko ezberdintasunak salbu.
Nolatan egonkortu zen orduan gezur hori mendebaldeko iritzi publikoan?
Herri arabiarrei buruz lehendik genituen aurreiritzietan oinarritzen zelako, mendebaldeko pentsamendu kolonialean. Erraz sinetsi zen Palestina basamortu hutsa zela, zain zegoena europarrak noiz etorriko, lorarazi zezaten. Sionismoaren alde egin zuten ministro britainiarrek ondo baino hobeto zekiten han herri bat zegoela, baina herri hori oztopo bat zen beren interesentzako. Inperioaren interesek bat egiten zuten mugimendu sionistarekin, uharte europar bat sortu nahi zuten Ekialde Hurbilean. Judu europarrak soilik zeuden mugimendu sionistan, ekialdeko juduek ez zuten batere parte hartu proiektu horretan. Inperio britainiarrari ondo zetorkion, ekialderantz zabaltzeko bere nagusitasun koloniala. Faktore hauek hasi zuten Palestinako drama, eta gutxitan hitz egiten da horretaz, ezkutatua dago.
Nola laguntzen du jatorria eta ibilbide historikoa ezagutzeak egun irtenbideak aurkitzeko?
Beharrezkoa da jatorria ezagutzea, eta Palestinaren kasuan are gehiago, isilarazteko estrategia bat egon delako atzean. Palestinako herriaren existentzia ukatu beharra zuten, hortik dator liburuaren izenburua. Baina ez naiz jatorrian gelditu, gaur egunera arte heltzen naiz liburuan, egungo genozidioraino. Maiz kontatzen dut eszena hau: Hamasen erasoaren ondoren, Israelen kanpaina militarrak hilabete edo zeraman martxan; ordurako argi zegoen ez zela aurrekoari erantzun bat, sarraskia sortzeko kanpaina bat zela, genozidio bat. Eta telebistan ikusi nuen gizon bat, aurpegia hautsez estalia, bonbardatutako eraikinen artean, besoak zabalik kamerari oihuka: "Hau nire aitonak ere bizi izan zuen".
"Proiektu sionista hasieratik izan da supremazista eta arrazista, beti"
Lehengoak eta oraingoak helburu bera dutela diozu.
Bai, helburua garbiketa etnikoa da. Oso zehatz planifikatu zuten suntsiketa kanpaina hori, hasi aurretik. 1947ko abendu hasieran abiatu zen, NBEk Palestinako lurra bitan banatzea proposatu eta astebetera. Garai hartan juduak Palestinako biztanleen %30a ziren, baina lurraren %6,6a besterik ez zuten. %43 inguru arabiarren jabetza pribatua zen, eta gainerakoa arabiarren jabetza komunala. Orduan, nola eraiki dezakezu Estatu Judua, ez bazara gehiengoa ez biztanlerian ezta lurraren jabetzan ere? Hori da garbiketa etnikoaren jatorria. Ahalik eta lur gehien, ahalik eta biztanle gutxienekin, hori zen Israelen leloa. Mendebaldeko iritzi publikoak jakingo balu hau gizateriaren aurkako krimen batekin hasi zela...
Palestinarako konponbideak bilatzean askotan joaten da Osloko akordioetara, 67 aurreko mugetara... baina ez da maiz zalantzan jartzen Israelen existitzeko eskubidea.
Gaizki ulertu bat dago hemen. Gauza bat da gaur egun Israelen dagoen jendearen existentzia, herri horrena, eta beste gauza bat da Estatu Juduaren kontzeptua. Orduan, Israelekin amaitzeaz ari garenean, Estatu Juduaz ari gara, aberrazio antidemokratiko bat delako. Proiektu sionista hasieratik izan da supremazista eta arrazista, beti. Lehen momentutik dago pentsamendu kolonialarekin eraikia. Eta berdin jarraitzen du, entzun ditzakegu Netanyahu eta Trump esaten Gaza hustu beharra dagoela, Marina D’Or polit bat egiteko. Israelgo politikariek argi esaten dute garbiketa etnikoa egin nahi dutela. Eta Zisjordanian berdin. Smotrich eta Ben Gvir ministroek aspalditik diote, guzti hau hasi aurretik ere bai, Zisjordania anexionatu behar dela. Eta Knessetak [Israelgo parlamentuak] duela gutxi onartu du Zisjordania osoa anexionatzeko asmoa.
Bi estatuen irtenbidea proposatzen dutenek, beraz, onartzen dute Estatu Judu supremazista existitzea?
Bai. Agian pentsa zitekeen, bueno, hortik jaio da baina eboluzionatu dezake estatu benetan demokratikoa bihurtu arte, erlijioak ez ematea pribilejiorik juduei besteen aldean… izan zitekeen. Baina kontrako bidea eman da. Arrazakeria are gehiago hazi da Israelgo gizartean azken hamarkadetan. Israelen 80ko hamarkadan bazegoen okupazioaren aurkako mugimendua, gaur egun pentsaezina da hori.
Sionista erradikalenak irabazten ari dira?
Bai. Sionismoan beti egon dira bi joera nagusi. Bata 1948an irabazi zuena, Ben Gurionek ordezkatzen zuena, diplomatikoagoa zena mendebaldeko sentsibilitatearekin. Eta bestea, erradikalagoa, hasieratik esaten zuena arabiar guztiak indarrez bota behar zirela estatua eraiki ahal izateko. Egungo Israelgo gobernua azken hauen ondorengo zuzena da.
Baina bi aldeak dira judu supremazistak.
Bai. Besteak konponbide negoziatuagoak proposatzen ditu, baina azken helburua oso antzekoa da. "Ez gaitezen biolentoak izan, proposatu ditzagun baldintza batzuk palestinarrak joateko...", halako gauzak. Baina gaur egun Ben Gurionen alderdi laboristak ez du batere garrantzirik parlamentuan, hiru diputatu ditu. Gaur egun, Knessetean daude eskuin muturra, eskuin muturraren muturra, eta are muturragokoak. Egin diren inkesta gutxietan agertu da israeldarren %80 inguruk txalotzen duela Gazan egiten ari direna.
Nazioartean agian zailagoa egiten ari zaie iritzi publikoa alde mantentzea?
Uste dut baietz. Azken bi urteetan gertatu diren gauza etsigarri guztietatik agian hori da positibo gisa nabarmendu daitekeen bakarra, Israelen kontakizuna erori egin dela. Argi dago zein den biktima eta zein borreroa. Eta orain eztabaidatu daiteke ea zentzua duen Estatu Judu bat egoteak. Hiritartasuna ezin da egon erlijio bati lotua. Eta hala ere hemen onartu egin dugu, arrazoi kolonialengatik, eta baita nazien holokaustoaren ondoriozko europarren kontzientzia txarragatik ere. Sutu egiten nau Alemaniaren jarrerak. Genozidio hartaz errudun sentitzen naiz, eta horregatik genozidio honen konplize naiz? A ze kontzientzia selektiboa. Arrazakeria dago beti hor oinarrian. Israel errealitate bat da, hor dago, ezin dugu existituko ez balitz bezala egin, baina kontua da Israel eraldatzea, ez izatea erlijioaren arabera banatutako herrialde bat. Hortik etorri behar da aldaketa.
"Konponbide demokratiko eta etikoena, argi eta garbi, estatu demokratiko bakarra da"
Hamarkadak eman dituzu Palestinako auzia lantzen kazetari gisa. Zer moduz daramazu hainbeste injustizia kontatu eta ezer ez aldatzea?
Batetik, etengabeko inpotentzia, Palestinagatik kezkatzen den edozeinek bezala. Eta amorrua. Sentsazioa da arrazoia daukazula, baina arrazoiak bere horretan ez duela balio. Indartsuenaren legea da hemen agintzen duena. Eta mendebaldeak dauka erantzukizun guztia. Zaila da, oso sakon sartu naiz Palestinan, lagun asko dauzkat han, eta gertutik ezagutu dut gizartea. Giza fenomeno oro bezala, muga asko ditu, akats asko, baina dohain handi bat du, erresilientzia gaitasun erraldoia. Kontzientzia argia dute, ez direla mugituko, Palestinak jarraituko duela Palestina izaten. Bi aukera soilik ikusten ditut, suntsiketa osoa onartzen dugu, palestinar guztiak akabatzea munduaren begien aurrean, edo bestela Palestinak jarraitu egingo du.
Bertatik bertara bizi izan zenituen Lehen Intifada osteko Osloko akordioak. Nola ikusten zen orduan, eta nola orain?
Bi estatuei buruz hitz egiten zen han. Hau da, Israel ateratzea 1967an konkistatu zituen lurretatik, eta Palestinako Estatua osatzea Gazan, Zisjordanian eta ekialdeko Jerusalemen. Israelgo armada hirietatik erretiratzen hasi zenean Belenen nengoen ni, hori izan zen lehen hirietako bat. Eta oroitzen dut lurralde okupatuetako biztanleen euforia, bazirudien okupazioa amaitzen ari zela. Hilabete eskas iraun zuen sentsazio horrek, laster ikusi zen benetako norabidea zein zen, eta erori egin zen dena. Europak ezer egin ez zuelako erori zen hain erraz. Europako Batasunak ere sinatu zituen akordioak, baina koloniak hazten zihoazen, jendea erbesteratzen jarraitzen zuten, bideraezina bilakatzen zihoan ustezko estatu palestinarra, eta gobernu europar batek ere ez zuen burua altxa; baimendu egin zuten, eta baita txalotu ere askotan.
Geroz eta zailagoa dela estatu palestinarra gauzatzea, zergatik aipatzen dute hainbeste politikariek?
Nik uste bi estatuena aipatzen dela momentu honetan egingarriena dirudielako. Nazioarteko legediaren babesa du, Europako Batasunarena ere bai, teorian behintzat. Eta esanguratsua da hori bera, ez dut gutxiesten. Herrialde batzuek Palestinako Estatua aitortu izanak horregatik du balioa, Palestinaren existentzia aitortzen duelako, Israelgo Gobernuak desagerrarazteko asmoa duen bitartean. Beste irtenbide bat litzateke, adibidez, Ilan Pappek aldarrikatu ohi duena, estatu demokratiko bakarra ezartzea. Estatu juduaren kontzeptua desagertzea, eta hiritartasunak ez izatea harremanik erlijioarekin.
Egungo Israelgo biztanleak bertan bizi ahalko ziren, baina onartu beharko lukete estatu ez supremazista batean bizitzea.
Noski, hori da kontua. Eta arazoa da gaur egungo Israelgo gizartea ikusita, zailagoa dela haientzat hori onartzea, Palestinako Estatu bizilagun bat onartzea baino. Zein da konponbide demokratikoena, etikoena? Argi eta garbi, estatu demokratiko bakarra. Eta hala ere beti esaten da, tertulietan eta, Israel dela Ekialde Hurbileko demokrazia bakarra. Horren aurrean nik esan ohi dut, ados, onartzen dizut, onartzen badugu Apartheidaren Hegoafrika demokrazia bat zela. Bazituzten alderdi politikoak, prentsa askatasuna… baina zurientzat.
"Arrazoia daukagu, baina ez du balio, indartsuenaren legeak agintzen du hemen"
Nola begiratzen da hemendik Palestinako auzia, edo orokorrean mundu arabiarreko gatazkak?
Israel gure munduaren parte bezala sentitzen dugu; Israel Europa da, Mendebaldea; gu gara. Eta arabiarrak dira besteak. Horregatik dago joera Israel barkatzeko, zibilizatuak direlakoan, demokratikoak direlakoan. Badago jendea esaten orain, gertatu diren azken gauzekin, Israelgo armada jada ez dela munduko armadarik moralena. Baina noiz izan da morala Israelgo armada? Asko haserretzen nau horrek. Propaganda sionistaren garaipen handia izan da gezur hori. Israelgo armada basatia izan da beti, okupazio armada bat delako. Milizia gisa sortu zen, garbiketa etnikoa egiteko zibilen aurka, eta hala jarraitu du gaur arte. Baina mendebaldean harrera ona izan du gezur horrek, joera dugulako pentsatzeko gu ez garela hain krudelak, ez garela arabiarrak bezain barbaroak. Baina orain Gazak ispilu lana egiten digu, zehatzago erakusten digu garena. Garena, ez zu ez ni, baina zibilizazio gisa garena.
Martxoan amaitu zenuen liburua. Orain Trumpen "bake plana" dago indarrean; ezberdin amaituko litzateke zure liburua orain bukatu izan bazenu?
Ez litzateke asko aldatuko, ez. Hau su-eten bat da, besterik ez. Trump jaunaren narzisismoaren saiakera bat, bakegile bezala aurkeztu nahi duelako bere burua. Baina ez dauka ezer bake planetik. Hala ere, su-eten bat behintzat izan da, eta garrantzitsua da hori, bizitzak salbatzen direlako, eta ahalbidetzen duelako pixka bat osatzea. Kontua da Israel hasieratik dagoela su-etena urratzen. Bidenen garaiko azken su-etenean egin zuten bezala, suntsitzen ari dira berriz. DÈj‡ vu sentsazioa dakar.