Animaliek herrialdean eragindako istripuek gorakada nabarmena izan dute azken urteotan, %80 artekoa, Eusko Jaurlaritzaren Trafiko sailaren estatistiken datuen arabera. Izan ere, azken urteotan Araban gertatutako ezbeharren herenak bidean agertutako animaliak harrapatzeagatik jazo dira. Ohikoenak basurdeak dira, %40 inguru, udazkenean eta neguan; hurrengoak orkatzak dira, %30, eta jarraian azeriak, azkonarrak, eta Gorbeialdean batik bat oreinak dira gidariek harrapatzen dituzten espezie ohikoenak.
Euskal Autonomia Erkidegoan Araba da animaliek eragindako auto istripuen kopuru handiena duen herrialdea, baina ez da Arabako arazoa; Estatukoa eta Europakoa ere bada. Horretaz jabeturik, animaliek eragindako istripuak prebenitzeari begira, errepideetako faunarentzako pasabideak sortzea da Arabako Mugikortasun Jasangarriaren eta Bide Azpiegituren Saileko Errepide Zerbitzuak azken urteetan hartu duen neurrietako bat. Zerbitzutik azaldu dutenez, "azpiegitura berri bat egiten denean, proiektatzen denean, faunarentzako pasabideak eraikitzen dira. Eta, halaber, beste neurri batzuk ere sartzen dira: erakargarri eta uxagarri kimikoak jartzea, esate baterako".
Araba da animaliek eragindako auto istripuen kopuru handiena duen herrialdea
Uxatzaileak, kasu batzuetan, otsoaren gernuaren ezaugarrietan oinarritzen dira. Ezaugarri horiek animaliak uxatzen dituzte, eta hori eremu jakin batzuetatik igaro ez daitezen egiten da, eta galtzadan sartzean istripuak eragin eta inbaditu ez ditzaten".
Erakargarri kimikoak, berriz, animaliak erakartzen saiatzeko erabiltzen dira, faunaren pasabide seguruetatik igaro daitezen.
Hirugarren neurri bat seinaleztapena da, "hau da, faunarekin edo espezie zinegetikoekin istripuak gertatzen diren eremuetan, errepideak seinaleztatu egiten dira, gidariari arrisku hori dagoela ohartarazteko, abiadura moteltzeko". Azkenik, laugarren neurria errepide jakin batzuen ertzak ixtea da.
Aldundiak uztailean iragarri zuen neurri espezifikoak hartuko zirela hurrengo hilabeteetan faunak eragindako trafiko istripuen aurka, hala nola A-1 autobiaren itxitura zinegetikoa 322 eta 323 kilometroen artean, eta arrisku seinaleak jartzea hainbat tartetan. Gainera, faunaren uxagarriak eta erakargarriak jarriko dira honako errepide hauetan: A-1 autobia, N-102 autobia eta N-240, A-132, A-624, A-2124, A-2622 eta A-3318 errepideetan.
Arabako Mugikortasun Jasangarriaren eta Bide Azpiegituren saileko Errepide Zerbitzuak datu base iraunkor bat du, harrapatzeen ondorioz hildako animalia guztiak –zinegetikoak eta ez zinegetikoak– edo errepideetan aurkitzen dituzten animalia guztiak biltzen dituena. Kanpoko enpresa batek jasotzen ditu animalia horiek, eta Errepide Zerbitzuak Natura Ondarearen Zerbitzuari bidaltzen dizkio jasotako hilotzei buruzko urteko datu baseak, eta zerbitzu horrek datuak arazten ditu, basa faunari dagozkionak aztertzeko eta argitaratzeko.
Istripu gehien egon zen puntua A-624 errepidearen 53. kilometroa da, Lanteno eta Artziniega artean.
Datu base hori eta Eusko Jaurlaritzaren Trafiko Zuzendaritzaren urteko datuak gurutzatu ondoren nabarmentzen da Araban gertatzen diren zirkulazio istripuen kopuru altua, herena baino gehiago, gaur egun, basa animaliak harrapatzeagatik gertatzen dela. Adibidez, 2024an 1.528 ezbehar erregistratu ziren, eta horietatik 658 (%30) animaliekin gertatu ziren; eta 2023an, berriz, 1.555 istripu zenbatu ziren eta horietatik 470 (%38) animaliekin izan ziren.
Bestalde, zenbakiak ikusita nabaria da basa faunarekin izandako istripuen kopuruak ia bikoiztu egin dela azken hamarkadan. Arabako errepideen sarean 2015ean mota horretako 363 ezbehar erregistratu ziren bitartean, azken urtean 658 istripu gertatu dira.
Bolumen handia izan arren, ezbehar horietako gehienek ez zuten ondorio larririk izan biktimei dagokienez; izan ere, Eusko Jaurlaritzaren Trafiko Zuzendaritzaren datuek erakusten dutenez, kasuen %1,2an bakarrik erregistratu zen biktimaren bat (6 pertsona zauritu ziren 2023an), eta horrek agerian uzten du ezbeharren larritasun txikia baina maiztasun handia.
Azpiegitura gehiago eta trafiko handiagoa
Istripu kopuruaren gorakadak hainbat arrazoi ditu. Espainiako Errepideetako Elkartearen arabera, azken urteotan, zenbait animaliaren portaera aldatu egin da: "Okupatzen dituzten eremuak handitu egin dira, eta hiriguneetan eta hondartzetan ere sartu dira, errepideak gurutzatuz. Bere jokabidearen aldaketa horren arrazoi posibleen artean daude, besteak beste, landa eremua pixkanaka hustea, espezie jakin batzuen gehiegizko ugaritasuna, Covid-19aren pandemiatik eratorritako ondorioak, negu leunagoak ekarri dituen klima aldaketa, harrapari naturalen falta, eta habitat naturalen eraldaketak. Horrek elikagai iturri berriak bilatzera behartzen ditu, joan-etorrien maiztasuna eta irismena handituz eta, ondorioz, bide segurtasunerako arriskua areagotuz".
Faunak gero eta zailtasun gehiago ditu, trafikoaren intentsitatea altua delako
Gainera, bide azpiegiturak hedatu ahala oztopo fisikoak sortzen dira, habitat naturalak zatikatzen dituztenak, eta animaliei zuzenean eragiten dietenak. Izan ere, faunak gero eta zailtasun handiagoak izaten ditu trafikoaren intentsitate handiagoa duten errepideak zeharkatzeko. Animaliek bide horiek gurutzatzea aukeratzen dute, oinarrizko beharrak asetzeko, zuzenean trafikoaren eraginpean jarriz eta bide segurtasunerako arriskua areagotuz.
Puntu beltzak
Gaur egungo errepideen sarearen dentsitatearen eragina gehien nabaritzen duten igarobideak Aiarako eta Añanako kuadrilletan daude. Eta Urkillako mendilerrotik Azazeta mendateraino doan igarobidean perpendikular doazen hainbat bidek osatzen duten sarearen eragina ere oso nabaria da. Hala jasotzen du Arabako Errepideen 2016-2027 Planak.
Azken urteetan ezbehar mota hori ugaritu egin denez, hainbat administraziok Faunarekiko Ezbehar Tasa Bereziko Tarteen kontzeptua garatu dute, baina beste batzuek ez dute definizio espezifikorik orain arte. Arabako Foru Aldundiak ez du animalien istripuen eragin bereziko tartearen definizioa, eta berez, ez du ezbehar mota horien inguruko puntu beltzen mapa.
Hego Euskal Herriko beste herrialdeetan, berriz, askotariko irizpideak ezarri dituzte tarte horiek definitzeko. Bizkaiko Foru Aldundiak kontuan hartzen ditu azken bost urteetan hiru animalia edo gehiago harrapatuta gertatu diren kilometro bateko gehieneko tarteak. Nafarroan, berriz, ehiza faunarekin gutxienez bost istripuko tarteak kontuan hartzen dituzte, haien artean gehienez 500 metro bereizita.
Mapa ofiziala ez badago ere, aldundiaren Ingurumen sailak errepideetan jasotako faunaren urteko datu baseari erreparatuta arriskutsuenak diren errepideak identifikatu daitezke. Hala, 2024an animaliekin istripu gehien egon zen puntua A-624 errepidearen 53. kilometroa da, Lanteno eta Artziniega artean, Lantenoko Labarrieta auzoan. Bertan bederatzi animalia harrapatu zituzten gidariek apirila eta abendua bitartean: bost basurde, bi azkonar eta bi orkatz. Gainera, errepide berdinean, 47. kilometroan, Arespalditzan, beste lau basurde hil zituzten eta baita triku bat ere.
Bigarren puntu beltz nagusia Gasteiz eta Lizarra lotzen duen A-132 errepidean dago. Iazko datuen arabera, bide horretako 34. kilometroan, Antoñanan, sei animalia harrapatu zituzten gidariek, lau basurde eta bi orkatz. Halaber, Kanpezun beste zortzi animalia harrapatu zituzten, 37. eta 40 kilometroetan; Andollun, berriz, zortzi animalia hil jaso zituzten, 10. eta 11. kilometroetan; eta Azazetan 19. kilometroan beste lau animalia.
Argomaiz eta Gasteiz lotzen dituen eta bederatzi kilometro luze dituen N-104 errepidea ere hiltegia bilakatu da mota guztietako animalientzat. Urte beteko buruan Arkautiko Nekazaritza Eskolaren parean, 355 kilometroan, zazpi animalia harrapatu zituzten eta beste zazpi gehiago 361 kilometroan. Denetarikoak izan dira biktimak: ahateak, azkonarrak, orkatzak, basurdeak, azeriak…
Puntu beltz gehiago agertzen dira Arabako errepide mapan: N-240 errepidean bi daude. Legutio eta Euskal Buztingintza Museoaren artean eta Goiaingo Industrialdean; eta Iruña Oka udalerrian, A-2622 errepidea ere istripu ugariren sorburua da, izan ere Mandaita eta Olabarri artean hamar ezbehar egon ziren iaz.
Basurdeak eta orkatzak
Istripuek ehiza espezieei eragiten diete gehien, hala nola basurdeari eta orkatzari. Ehizaldian gertatzen dira istripu gehienak bi espezie horien kasuan, eta ilunabarrean, gauean eta egunsentian jazotzen dira ezbeharrak nagusiki. Ehizaldiaren ondorengo egunak ere kritikoak dira animalientzat, ehizaren presioagatik beren ohiko eremuetatik mugitzen baitira eta bueltatzen direnean errepideak zeharkatu behar baitituzte.
Administrazioak azaldu duenez, legediaren arabera, ibilgailuaren gidaria da espezie basatiak harrapatzearen ondorioz trafiko istripuetan eragindako kalteen erantzulea. Arauak bi salbuespen ezartzen ditu. Hala, istripuaren egun berean edo azken hamabi orduetan egindako ehiza kolektiboko ekintza baten ondorio zuzena izan bada, ehiza aprobetxamenduaren titularra izango da erantzulea, edo, bestela, lurraren jabea. Eta bigarrena: errepideak ez badu animalia solteen berariazko seinalerik, arduraduna errepidearen titularra da.
Babespean dauden espezieen kasuan, bakan batzuk hil dira azken urteetan herrialdean autoek harrapatuta: azkonarrak, lepahoriak, igarabak eta erbinudeak, besteak beste. Halere, harrapatutako animalien urteko kopurua ezezaguna da, eta zaila da kalkulatzea, neurri batean istripu asko ez direlako jakinarazten, batez ere hilda gertatzen ez direnak, eta ezbehar horietako askori buruzko informazio zehatzik ez dagoelako.
