Zazpigarren pelikula luzea du zine zuzendari nafarrak, beste hainbeste film laburren ostean, eta oraindik lan bat aurkezteak "hasierako zirrara" eragiten diola aitortu du. Alfonbra gorririk gabe oraingoan, publikoarekin solasaldiak antolatu dituzte hainbat hiriburutan Nosotros pelikula aurkezteko, zinema eta literaturaren arteko harremana erdigunean.
Zer izan behar du eleberri edo gidoi batek zeure egiteko?
Egia esan, ez dakit ondo zer den erakartzen nauena. Askotariko gaiak jorratu ditut zineman, eta beharbada horietan arakatzeko aukera da gehien gustatzen zaidana; arakatu, eta gero publikoari joko hori proposatu ahal izatea. Komunikazio hori gustatzen zait publikoarekin. Ikasketa prozesu bat izaten da, aldi berean beste ikasketa batzuk sortzen dituena. Eta oso interesgarria iruditzen zait bideak eraikitzea, beste batzuek ikertu, aztertu edo sakontzen jarraitzeko aukera izan dezaten.
Isaac Rosaren eleberriaren kasuan, 'Feliz final', zerk erakarri zaitu?
Zineman beti jorratu nahi izan dudan gaia dakar eleberriak, geruza asko dituena, eta gogor astindu nauena. Maitasunaren banalizazioaren garaiotan, sakontasunez jorratzen du gaia; bizitzak bezala, bikote harremanek momentu argiak eta momentu latzak dituzte, eta nobelak hori ondo islatzen duela iruditzen zait. Filmeko gauzarik garrantzitsuenetako bat da, nire ustez, gogoeta egiten laguntzen duela, eta bakoitzari leku desberdin batetik eragingo diola; gustatzen zait esaten didatenean hurrengo egunean pelikula gogoratu dutela eszena jakin batengatik eta pixka bat berena egin dutela pelikula, horrek poz handia ematen dit, hori baitzen helburua.
"Lehenengo pelikularen ostean, sekulako oztopoak aurkitu nituen bidean"
Nolakoa izan da literaturatik zinemarako jauzia honetan?
Zaila izan da, baina, aldi berean, asko disfrutatu dut. Eta horretan zerikusi handia izan du Isaac Rosak; pizgarria izan da bera, bat etorri garelako hainbat arlotan, eta horrek asko erraztu didalako lana. Ez zaizkio interesatzen bere lanen adaptazio zehatzak, beren sormen prozesu propioa izango duten obrak baizik. Nolako asperdura bestela! Imajinatu lengoaia batetik bestera igarotzea jolastu gabe, aldaketarik gabe. Eskuzabala izan da Isaac, beste zuzendari eta ekoizle ezagunago batzuen proposamena izan duelako mahai gainean eta nirea aukeratu duelako. Horrek indarra eman dit aurrera egiteko. Kontatzeko moduan bat egin dugu, bioi interesatzen zaizkigu pelikula berdinak, eta hori asko nabaritzen da. Zailtasunak zailtasun, garrantzitsua iruditu zaidan guztia eskura eduki dut, baita interpretazioei egiazkotasuna ematen dioten hainbat elementu ere. Filmatu genuen etxea, adibidez, errodajea hasi baino aste batzuk lehenago izan genuen prest, aktoreak leku horretara egin ahal izateko; askotan ez diegu garrantzirik ematen objektuei, eta modu honetako istorio batean garrantzi handia daukate, karga bat dute. Sofa horrek, esate baterako, bizitza osoa pasa duzun objektu horrek, karga emozional handia dauka. Hanekeren Amour pelikulan Trintignantek sukaldeko txorrota irekitzen duen moduagatik pentsa dezakegu 800.000 aldiz ireki duela lehenago, nabari da, eta ez da lehen aldia. Beste alde batetik, Roberto Rosselliniren Viaggio in Italia pelikulari omenaldi argia egin nahi izan diot, baina sormen prozesuan pelikula ikusi gabe, horren arrastoa nahi nuelako, eta ez graziarik gabeko omenaldi kopia bat. Haren zertzelada batzuk nahi nituen pelikula honetan, eta zinemazaleek nabarituko dituzte.
Eta aktoreekin nolakoa izan da lana?
Bikote moduan egin nuen casting-a, pelikularentzat garrantzitsua baitzen euren artean kimika izatea. Eta Maria Vazquez eta Pablo Molinero aktoreekin hori lortu dudala uste dut. Ez nuen nahi izen handirik lan honetarako, pertsonaiak estaliko zituena, baizik eta zentzu guztietan pertsonaiaren zerbitzura jarriko ziren aktoreak. Ederra izan da euren arteko aktore komunikazio kodigo sekretuak ere landu dituztelako, nik neuk jakin gabe, denontzat sekretu, bikoteetan bezala, interpretazioak indar handiagoa izateko.
Ekaitzaren erdian, barealdia sumatzen da pelikulan...
Isiltasunaren barealdia, esango nuke. Komunikazioa hautsi denean, banaketa ikusten goaz, isiltasuna da nagusi, eta beste bikote batzuei begiratzea ezinbestekoa da orduan; bikotearen beste geruza batzuk osatzen goaz beste bikote horiekin, eta guk lortu izan genuen perfekzio egoera lortu ote duten galdetzen diogu geure buruari, sutetik libratu ote diren horiek. Azken batean, pelikularen arabera, maitasuna existitzen da, kasu gehienetan amaitu egiten da, eta ez dago errudunik. Planteamendu horrek gauza asko transformatu ditzakeela uste dut, batez ere amaierako zauriak; gorrotoa eta besteari errua botatzeko mania, gure burua eta besteena zigortzeko ohitura txarra, min handia egiten diguna eta, era berean, ez dena oso inteligentea.
"Interesgarria da bideak irekitzea, sakontzeko aukera izan dezaten beste batzuek"
Transformatzeko gaitasuna du zinemak?
Erabateko gaitasuna, esango nuke, nahiz eta modan ez dagoen. Ez zaizkit gustatzen panfletoak edo norabidea zehazten dizuten pelikulak, ireki beharrean modu bakar batean pentsatzera zuzendutakoak, baizik gogoeta egitera eramaten zaituztenak, eta horrek sekulako plazera sortzen du publikoan. Hain justu, pelikula aurkezteko, hausnartzera eramaten gaituen bidea hautatu dut, pelikulaz gozatzera eramango duena. Oso eskuzabala naiz, kar-kar. Gainean duguna ikusirik, baliabide garrantzitsuak dira literatura eta zinema hausnarketara eta gaitasun kritikora gerturatzeko.
Ikusle modura, zerekin gozatu duzu azkenaldian?
Nire bizitzan pelikula askorekin gozatu dut, baina azkenaldian The Zone of Interest pelikulak harrapatu nau. Pelikula honek erakusten du ezin direla gauzak modu berean kontatu dagoeneko kontatu dizkigutelako; nik neuk pelikulan egitura apurtzen badut, baina ez nire kapritxoa delako, baizik eta beste modu batera galduko zenukeen zerbait begiratzea nahi dudalako. Dena eginda ematen badizute, serie askotan gertatzen den bezala, ez zara sartzen, ez duzu parte hartzen. Ikaragarria da The Zone of Interest pelikulan nola usaindu ditzakezun hildakoak, ezertxo ere ikusi gabe. Milaka pelikula gustatzen zaizkit, baina zerbaitek emozionalki jotzen nauenean, ez dago parekorik. Edertasuna eta ikus-entzunezko lengoaia nola eraiki duen interesatzen zait, baina hunkintzen nauenean... The Sheltering Sky pelikulan bakardadeaz hitz egiten denean, ilunabarrak gogoan... Memorian iltzatuta geratzen zaizkit momentu horiek, eta hortik aurrera balio izugarria hartzen du pelikulak. Horregatik interesatzen zait nire pelikulek ere emozionalki eragitea, horrek beste ate batzuk irekitzen dituelako.
'Yoyes', 'La buena nueva', 'Nagore', 'Varados'... Nahi izan duzuna egin duzu zineman?
Bai. Askatasunerako bidea hasi nuen, pertsonalki zein profesionalki, eta hori garesti ordaindu nuen, ezin bestela... Ordaindu nuen, baina nire bidea egin ahal izan dut ondoren.
"Erabateko transformazio gaitasuna du zinemak, nahiz eta modan ez dagoen"
Zein modutan eragin dizula uste duzu? Zertan nabarituko duzu?
Egin ditudan pelikulen kopuruan, pelikulek izan duten traszendentzian... Lehenengo pelikularen ostean, sekulako oztopoak aurkitu nituen bidean, eta beste pelikularik ezingo nuela egin ere pentsatu nuen. Orduan ekoizle moduan izena eman nuen, eta emakume emigranteekin eginda nituen grabazio batzuekin hasi nintzen lanean; lokal bat alokatu nuen gauetan, merkeagoa zelako, eta hala egin nuen Extranjeras dokumentala. Agnes Vardaren esan batek begiak ireki zizkidan. Haren ustez, fikzio zuzendariek denboraldi bat egin beharko lukete zine dokumentalean, umiltasuna irakasten baitu, eta egia da dokumentalak humanizatzen zaituela. Beraz, geldialdi zail bat izan nuen, baina nire zazpigarren pelikula dut esku artean orain, eta pozik; garaiz konturatu nintzen zinea egin nahi banuen produkzioa ere nik neuk hartu behar nuela. Zaila izan da egindako bidea, baina, era berean, zailtasun hori pizgarria ere izan dela esango nuke. Sentsazioa dut barneratu naizela zegoen leku txiki bakarrean; eta ni sartu banaiz, beste emakume asko ere sar daitezke, noski.
Gaur egun, errazagoa zaizu proiektu bat aurrera ateratzea?
Egia esan, ez. Sei urte behar izan ditut pelikula hau abian jartzeko. Finantziazio prozesua izan da zailena, eta horri lotuta baimenak. Hala ere, gustatu izan zaizkidan proiektuak indarrez hartu ditut, sinistu dut horietan, eta formatu interesgarrienera moldatzeko gaitasuna izan dut, eta horrek emaitza onak eman dizkit. Nagore dokumentala, esaterako, nik Nagoreren [Laffage] amari ematen diodan nolabaiteko besarkada bat izan zen; hilketaren berregitea ikusi nuenean dokumentala izango zela erabaki nuen, fikziorik gabekoa, ez baitago aktorerik hori egin dezakeenik. Askatasuna izan dut baita genero artean aldatzen joateko ere, nahiz eta horrek lantaldean ere zoramena sortzen duen; askotan zurrunegiak gara formatuekin.
Eta 'Nosotros' pelikularen ostean zer dator?
Erregistroz aldatzea gustatzen zait, eta aldaketa bat nahiko nuke, baina ikusiko dugu. Vis komikoa lantzea gustatuko litzaidake noizbait, nahiz eta badakidan ez dela erraza izango. Momentuz nire haurtxoa mimatzen jarraitzen dut. Jarrai dezagun zinera joaten!