Urrian Gasteizko Jimmy Jazz aretoan makrojaialdien inguruko mahai inguru bat gidatu zuen Jon Urzelai fisikari eta soziologoak (Zumarraga, 1990). Aitzakia hori baliatuta, jaialdiez, kulturaz eta musikaz aritu gara berarekin. Entretenimenduaren kontsumoa gailentzen ari dela dio, gizartearen baloreak lantzeko kulturaren aldean.
Zergatik hitz egiten da orain makrojaialdiei buruz? Lehen ez zeuden hainbeste? Ez gintuzten kezkatzen?
Ereduak ez du orain eztanda egin, baina bai agian eredu horren ondorioek. Uste dut konturatu garela dituzten eragin sozialak geroz eta nabarmenagoak direla. Horietaz jabetzen joan garen heinean, problematizatzen hasi gara, eta agian lehenago ikusten ez genituen ertz horiek ikusten.
Zer konsideratzen da makrojaialdi?
Definizio bat emateko, SGAEk egun bakoitzean 10.000 pertsona baino gehiago biltzen dituen jaialdi bati deitzen dio makrojaialdi. Baina hain zurrun hartu gabe, eragin nabarmenak dituen edozein jaialdiri deitu ahalko genioke. Gaitasuna duena baldintzatzeko bai musika industriaren funtzionamendu ohikoa, bai dugun kulturaren ulerkera, eta rol bat jokatzen duena gaur egungo aisiaren, entretenimenduaren eta turismoaren engranaje horretan.
Kopuruaz baino gehiago negozio motaz hitz egin genezake?
Bai. Makrojaialdi hauek joera orokorrago batzuen adierazle dira, kultura ulertzeko modu baten erakusle. Mendebaldean behintzat, hiri industrialen gainbeheraren ostean sortu ditugun hiri kultural hauen adierazle dira. Ezin dugu ulertu BBK Live baten sorrera Guggenheimen etorrerarik gabe. Horren guztiaren engranaje bat gehiago dira.
"Kultura sustatu dela esaten denean, turismoa sustatzeaz ari dira"
Zer eskaintzen da makrojaialdi hauetan?
Ezinbestean, jaialdi batek musika eskaini behar du, eta batzuetan emanaldi horiek interesgarriak dira melomano batentzat. Baina egia da geroz eta gehiago ikuspegi merkantilista hutsa gailentzen ari dela jaialdi batzuetan. Inbertsio funtsak ere sartzen ari dira, Espainiar Estatuan bereziki. Eta halakoetan gero eta nabarmenagoa da emaitza ekonomikoak direla helburu bakar, eta azkenean musikazaleak berak ikusten du ez dela beretzako tokia, ez dela musikaz gozatzeko tokirik atseginena, esperientzia egokiena eskainiko dizuna. Eta nik uste dut publikoaren aldaketa gertatzen ari dela. Gehiago festara, entretenimendu soilera doana gailentzen ari da. Orokortuz ari naiz, noski, baina joera hori badago, eta musika zale klasikoak agian aspertzen ere ari da.
Zer kultur eredu dago ba makrojaialdien baitan?
Kultura helburu jakin batzuen arabera ulertzen da, inbertsioak erakartzeko, turismoa erakartzeko, hiria mapan kokatzeko. Eta orduan, kulturaren funtzionamendu osoa ere horren arabera egokitzen da. Instituzioek hori bultzatu dute. Musikarien bizitzak eta ofizioa bazterrean geratzen dira, eta bestelako ikuspegi horiek gailentzen dira. Eta beno, asetzen baldin badira zaleak, eta musikariek beraien ogia lortzea badute, ondo. Baina nahiko nabarmena da ez dela horren arabera eraiki gaur egun dugun kultur sistema, batez ere musikan.
Hiri industrialetatik hiri kulturalagoetara emandako aldaketa, nahita hartu den erabakia da?
Bai, uste dut argi dagoela. Guggenheim efektuaz asko hitz egin zen bere garaian, polemika iturri izan zen, eta onartu ere egin zen. Ziur aski garai hartan ere krisia sakona zelako, konponbide gisa hartu zen. Egia da bere tamainan funtzionatu zuela. Guggenheimen kasua arrakastatzat saltzen da. Kontua da horren albo kalteak geroz eta nabarmenagoak direla. Hirien erdiguneak atzerritarrentzat diseinatuta egotea, etxebizitzen prezioa, turistifikazioa, gentrifikazioa. Fenomeno horiek guztiak ere horren fruitu dira.
Aipatu izan duzu horrelako jaialdiak enpresa handi gutxi batzuen esku daudela.
Bai, botere metaketa geroz eta handiagoa da. Nazioartean badaude bi enpresa erraldoi, Live Nation eta AEG, eta duten boterea itzela da. Mundu mailako jaialdi asko haien eskutan daude, aretoak, managementak eta halakoak ere kudeatzen dituzte. Ticketmaster sarreren salmenta sistema ere, adibidez, Live Nationena da. Gurean ere baditugu Last Tour bezalakoak, eta hor badute beraien diskoetxea, haien editoriala, aretoak, jaialdiak, eta hori guztia instituzioen babesarekin. Finantzaketa publiko handia dute, %20aren bueltan. Eredu hau kontzienteki bultzatu da eta albo kalte horietako bat da botere metaketa ari direla sustatzen, zeharka bada ere.
"Kultur eredu bat indartzen baduzu, eredu horrek bestea irensten du"
Horrekin batera, musika taldeen bilakaera naturala zena aldatzen ari omen da. Nola funtzionatzen du izarren sorkuntzak orain?
Aretoak kudeatzen dituztenek diote geroz eta ohikoagoa dela zerotik hasi den talde bat nahiko azkar izar bilakatzea, edo bestela, ez iristea inora. Ez baitago eremu aberats eta ekosistema dibertsifikaturik, jaialdien eta bizirautearen artean, bilakaera geldoagoa egin ahal izateko. Kontsumo ohiturak ere aldatu dira, eta entretenimenduaren ikuspegia gailentzen ari da. Orduan, musika jaialdien zirkuituan sartzen zara edo geroz eta zailagoa da bizirautea. Izar bilakatu edo ahal dena egin.
Eta nolakoa zen lehenago?
Nik uste lehen geldoagoa zela. Bisitatzen zenuen hiri bat, bertan ikusten zintuzten hogei pertsonak, eta hurrengo bisitarako ahoz ahokoarekin gehiago zabaldua zegoen, eta horrela. Gaur egungo ekosistema mediatikoa ere, sare sozialekin eta, askoz azkarragoa eta iragazkorragoa da. Kontsumo ohiturak ere aldatu dira, Spotify eta halakoekin. Ez dago euskarri fisikoak ematen zuen zoru egonkor hori, eta taldeek ez dute diru iturririk, zuzenekotik kanpo. Orduan, dena dago bideratuta zuzenekora, eta zuzeneko hori geroz eta esku gutxiagotan dago.
Kontsumo ohituretara itzulita, musika taldeak edo musika bera baino, ekitaldiak kontsumitzen direla diozu?
Bai. Nire lagun batek, ez dena bereziki musikazalea, gonbidatu ninduen Rammstein ikustera. Eta sentsazioa nuen beretzako Rammstein ikustea zela Madrilera El Rey Leon musikala ikustera joatea bezala, zirkura joatearen pareko zerbait. Izan zitekeen Rammstein egun batean, eta hurrengoan Estopa. Ezagutzen dituzu lau kantu, baina badakizu BEC beteko dutela, jende asko egongo dela eta festa bat izango dela. Bideotxoa egin daiteke gainera Instagramen jartzeko. Ez dut aitona zaharruno bat bezala agertu nahi, gaur egungo gazteak eta sare sozialak gutxiesten, baina hori ere egon badago.
Jai eredu batek besteari kalte egiten dio? Makrojaialdiek eta eszena antikomertzialagoak, biziraun dezakete biek batera?
Biziraun bizirauten ari dira baina jende kontzientea horretan ari delako jo eta su, baina, normalean esaten denaren kontrara, gauzek ezin dute aldi berean egon harmonian. Zuk indartzen baduzu eredu bat, eredu horrek bestea irensten du, batez ere eredu horrek jasotzen baldin badu babes publiko osoa. Eta gainera instituzio publikoek askotan zanpatzen dute beste eredua, bizitzen utzi beharrean. Adibide klasikoena Donostian, Tabakalera inauguratu zen urte berean Kortxoenea Gaztetxea eraitsi zuten eta Arteleku ere itxi. Nahiko adierazgarria da.
Esan izan duzu Gasteizen badagoela eszena alternatiboa, Euskal Herriko beste hiri batzuen aldean agian indartsuago.
Uste dut ekosistema aberatsago eta dibertsifikatuago bat duela. Eta uste dut dela, hain justu, Gasteiz ez direlako saiatu hiri kultural bilakatzen, Donostia edo Bilbo bilakatu nahi izan dituzten bezala. Nola kultura ez den erdigunean egon, kulturak bere bidea egin du modu naturalago batean, eta osasuntsuago batean ziur aski.
"Gizartea geldi edo itzalia dagoen heinean, zailagoa da erreferentziak sortzea"
Beraz, ez bada hainbeste bideratzen instituzioetatik edo enpresa mundutik, sortzen da ekosistema aberatsagoa?
Eredu kontua da. Kultura sustatu dela esaten dugunean ez gara kultura sustatzeaz ari, turismoa sustatzeaz baizik, higiezinen inbertsioak sustatzeaz, atzerritarrak ekarriz. Hedabideetan aipatzean kultur ekitaldi batek utzitako ondarea, aipatzen da soilik hoteletan zenbat jendek egin duen lo. Orduan, kulturaren ikusmolde hori indartzen ez denean bestelako ikusmolde bat indartzen da, Gasteiz izan daiteke horren eredu.
Zenbateraino da mundu mailako efektua? Euskal Herriko kasuak ere aipatu dituzu.
Mundu mailako zerbait da, baina Euskal Herrian gertatzen da kontrapisu indartsuago batzuk daudela, agian beste toki batzuetan ez daudenak. Euskal Herrian areto sistema pribatu handia egon da, eta gaztetxe sare oso osasuntsu bat. Musika zaletasun handia ere egon da beti, eta kontzientzia hori badago kontrapisua egiten. Espainiar Estatuan edo Ameriketako Estatu Batuetan gordinagoa da, basatiagoa, inbertsio funtsen sarrera eta Live Nation bezalako erraldoien botere itzela. Gero alderantziz, Europako leku batzuetan ikusten da instituzio publikoek bestelako politika batzuk dauzkatela. Euskal Herritik atera gabe ere, iparraldean intermitentzia sistema dago, hain justu artista eta bere lana jartzen dituena zentroan, eta aukera ematen diena bizimodu duin bat izaten saiatzeko. Sistema honetan, zuk urtean kontzertu kopuru batetik gora eskaintzen badituzu, instituzioak diru sarrera bat bermatzen dizu urte guztirako, ulertzen delako artista batek ezin duela zortzi orduko jardun ofiziala izan egunero.
Aldatu da beraz kulturak gizartean zer rol izan beharko lukeen ulertzeko modua?
Bethany Klein-ek Selling out liburuan aipatzen du duela hamarkada pare bat gai arantzatsua izaten zela zure burua saltzearena, multinazional batekin joan zarelako edo iragarki batean zure musika jarri duzulako, halako kontuak. Gaur egun ez dago diskurtso hori. Saltzearen kontu horrek adierazten zuen bazegoela kultuaren ulerkera bat, entretenimendutik harago zihoana, hori baino gehiago zela kultura. Gizartea kohesionatzeko balio zuen kulturak, beste ikuspegi batzuk sustatzeko, arakatzeko aukera posibleetan, eta abar. Eta orduan, noski, erabateko ikuspegi utilitario bat gailentzen denean, berdin du musika kontzertu batek, pelikula batek edo zirkuak, dena da parekoa.
Orain hainbeste talde zahar itzultzen edo agurrak egiten ari direla, uste duzu hemendik 40 urtera egongo dela talderen bat, orain Hertzainak edo antzekoak bezala ikusiko duguna?
Nik uste dut beste elementu bat sartzen dela hor. Hertzainak ez da erreferentea bere musikagatik soilik, bere musika gutxietsi gabe. Izar bilakatu ziren testuinguru politiko oso jakin batean, orduko gogo eta amets sozialekin bat zetorrelako. Esango nuke Euskal Herrian asko irakurri dugula musika termino sozial politiko horietan, eta ez horrenbeste estetikoetan edo soilik musikaletan. Orduan, gizartea geldi edo itzalia dagoen heinean, halako erreferentziak sortzea ere zaila izango da.
Eszena alternatiboaren osasuna mugimendu politiko sozial baten baitakoa izan daiteke, beraz? Osasuntsu ikusten duzu gaur egun?
Nik uste dut gurean gaztetxe sistema instituzionalizatuta dagoela, jadanik onarpen zabala daukala eta ez duela zertan halako eztanda sozial batekin lotuta egon. Uste dut hori positiboa dela, gainera, eztanda sozialak agortu egiten direlako. Gaztetxe sistemak lortu du egonkortasuna, ez egotea halakoen menpe. Normaltzat hartzen dugu taldeek sare hori guztia izatea jo ahal izateko.
Optimista zara etorkizunera begira? Zer uste duzu egin beharko litzatekeela?
Orokorrean ez naiz optimista izaten, sentitzen dut. Uste dut botere metaketa eta kontu hauek indartzen doazela. Egia da, aldaketa sozial garrantzitsuak egongo direla etorkizunean, krisi ekologikotik abiatuta eta mundu osoan gertatzen ari diren aldaketa sistemiko oso indartsuen eskutik. Baina musikari helduta, nik uste dut Euskal Herrian behintzat ari dela eztabaida hau sortzen eta kontzientzia pizten, eta hori osasuntsua iruditzen zait. Hortik fruituak etorriko dira.