Etxebizitza parkeari lehen begiratu bat emanez antzeman daitezkeenak ageriago utzi ditu Saretzen kazetaritza egitasmoak, datuak mahai gainean jarrita. Argazki orokorrari begira, 2023an egindako salerosketa eragiketek susperraldia berresten dute Euskal Autonomia Erkidegoan, baina 2007ko zifra maximoetara iritsi gabe. Bigarren eskuko etxebizitzek dexente gora egin dute Araban 2016tik 2023ra bitartean, %44 gehiago, etxebizitza berrien faltan, eta alokairuan bizi diren familien kopurua ere hazi egin da, %11tik %14ra. Horrekin batera, baina, baita alokairuen prezioak nabarmen igo ere, KPI kontsumo prezioen indizea baino hamalau puntu gehiago.
Etxebizitza alokatzea gero eta zailagoa eta garestiagoa den garaiotan, 15.000 bat lagun daude Etxebiden izena emanda alokairu sozialeko etxebizitza baten zain, eta, momentuz behintzat, eskari horri aurre egiteko behar besteko erantzunik ez da. Eusko Jaurlaritza etxebizitza parkea handitzeko lanean ari dela adierazi du Miguel de Los Toyos Etxebizitza sailburuordeak Radio Vitorian, eta 15.000 horietara iristea "ezinezkoa" dela aitortu arren, "gutxinaka" horri erantzuten joateko neurriak agindu ditu. Gobernuari dagokionez, hurrengo lau urteetan 7.000 etxebizitza eraiki nahi dituzte Euskadin. Araban 1.622 etxebizitza eraikitzen ari dira, horietatik 1.500 Gasteizen; Salburua, Larrein eta Goikolarran izango dira, alokatzeko (%42) eta erosteko (%58); eta, hiriburuaz gainera, 102 etxebizitza izango dira Amurrion, 14 Eltziegon eta 6 Zanbranan. Etxebideko erregistroari dagokionean, halaber, argi utzi nahi izan du 15.000 lagun horietako asko ez daudela "babesik gabe", eta Jaurlaritzak "nolabaiteko arreta" ematen diela laguntza programa desberdinen bitartez. "Beste hainbatek alokairu sozialeko etxebizitza bat dute dagoeneko, baina aldatzeko eskaria egin dute arrazoi desberdinengatik. Zerrendan dauden %70 inguruk dagoeneko nolabaiteko erantzun bat jasotzen dute".
Saretzen txostenak erakusten duenez, lurraldeen artean Araba da alokairu merkeena duena, 717 euro batez beste, –Bizkaian 769 euro eta Gipuzkoan 808 euro–, baina hemen handitu da gehien alokairuaren eta inflazioaren arteko aldea, ia hamalau puntu. Kuadrillaz kuadrilla, Gasteizen dira alokairurik garestienak (750 euro) eta Arabako Errioxan merkeenak (428 euro). "Une honetan eskaria eskaintza baino askoz handiagoa da, horrek espekulazioa dakar, eta, ondorioz, prezioek ehuneko bi digituko hazkundeak izatea", gogoratu du Etxebizitza sailburuordeak, eta "zeinu kezkagarri" horiei aurre egiteko "hainbat neurri" abian jarri behar direla uste du. Tentsio handiko eremuak izendatzea, hutsik dauden pisuei kanona ezartzea eta etxebizitza gehiago eraikitzea izan daitezke, haren arabera, egoera bideratzen hasteko modua.
Etxebizitzaren inguruko kezkak hamaika eragile mugiarazi ditu azkenaldian, eta premia larria ikusarazteko lan egin du, besteak beste, Judimendiko Batuta elkartasun sareak. (Etxe)bizitzak itota lemapean, auzoaren erradiografia egin du, eta zailtasunak agerian geratu dira. Auzokide gazteen %73 ez dira emantzipatu alokairuaren edo hipotekaren prezioak ezin dituelako ordaindu, eta erdia baino gehiagok ez du uste egoera hori aldatuko denik hurrengo bi urteetan. Inkesta erantzun dutenen artean, alokairuan bizi direnen ia heren bati alokairuaren prezioa soldata baino gehiago igo diote azken urtean; alokairuan bizi direnen erdiek soldataren %21 baino gehiago bideratzen dute alokairua ordaintzera eta ia herenak soldataren %31 baino gehiago.
Neurri sorta bat
Egoera "jasanezina" dela uste du Ekain Jimenez arkitektoak ere, eta sektorea "mugiarazteko" hainbat neurri proposatu ditu, sailburuordeak aipatutakoen ildotik. "Ez dago konponbide bakar bat, baina hainbat mugimendurekin zenbait aldaketa eragin daitezke epe laburrera". Etxe hutsei kanona ezartzearen aldekoa da, besteak beste, OHZ Ondasun Higiezinen gaineko Zerga igotzea baino "eraginkorragoa" izan daitekeelako. "Gasteizen ia 1.000 etxebizitza mugiarazi daitezke kanonarekin, penalizazio handiago batekin, %50a igotzea ez da nahikoa; eta hala ez bada, jasotako diruarekin alokairurako diru laguntzak eskaini daitezke". Kanona ezartzeko, ordea, ordezkari politikoek "ausardia" behar dutela uste du. "Berriki, zaborren tasa dexente igotzea adostu dute Gasteizen, baina honekin ez dira ausartuko, jabetzaren kontzeptua kulturalki barneratuta dugulako; sakratua den zerbait ikutzea ez da erraza...".
Zer gertatu da, ordea, alokairuko pisuekin? Errentagarritasuna handitzeko asmoarekin, jabeak etxebizitza askotan alokairu aldia murrizten ari direla gogoratu du Jimenezek, eta oporraldirako asteetara bideratzen dira asko. "Etekina handiagoa da, noski; ia eguneko kobratzen dute. Azken batean, errealitatea da errentadun txiki asko dagoela gurean urtetik urtera errentagarritasun hori handitzeko formula berrien bila: kontraturik gabe, fidantza bueltatu gabe, mantentze-lanak maizterraren esku utzita...". Legeak mugak zeintzuk diren ondo zehazten duen arren, "botere harreman asimetrikoek" maizterrak iruzur horiek onartzera eramaten dituztela uste du Jimenezek. "Eskaintza txikia denez, ez zara kexatuko eta ez duzu salatuko. Administrazioek arreta jarri beharko liokete egoera horri".
Errentagarritasun handiagoaren bila "iruzurrak" egiteko joera areagotzen ari direla uste du, gainera. Trasteleku batean pisu bat egin zitekeen galdezka joan zitzaion bezeroetako bat, esaterako. "Konturatu gabe, barneratzen ari gara joera hori. Argi daukat eskaintzen dugun horretan duintasunez jokatu behar dugula; libertario batzuek kalean baino hobeto edozein ohe izatea defendatuko dute, baina argudio hori ezabatu behar dugu erabat".
Hutsik dauden lonjetan etxebizitzak jartzeko aukera ere ez du baztertzen Jimenezek, alokairu faltaren korapilo handia askatzeko neurri txiki bat baino ez dela onartu arren. Udal agintariak orain arte gaiaren inguruan mesfidati agertu direla dio, eta izan daiteke pauso bat emateko garaia. Akaso, etxebizitza turistikoentzako irtenbide bat izan daitekeela uste du, komunitatean sor daitezkeen gatazkak saihesteko modua. "Egia da lokal bat birmoldatzeko behar den dirua oso handia dela, ematen duena baino garestiagoa baita; diseinu berezirik egin gabe, baina estandar energetiko on bat edukitzeko, pisu normal baterako 80.000 euro beharko dituzu, Beraz, ez dut uste jende asko horretan sartuko denik".
Etxebizitzaren prezioei dagokienez, azken hamarkadan suspertu egin dela agerian uzten du Saretzen dokumentuak, nahiz eta ez diren burbuilaren maila handienera heldu oraindik; 2007an baino %13 merkeago daude Euskadin orain. Alokairuarekin gertatzen den bezala, Gipuzkoak du batez besteko preziorik handiena, 3.428 euro metro koadroko, Arabako 2.357 euroen aldean. Preziorik baxuenen artean, berriz, Arabako Errioxa da metro koadroko 1.000 eurotik beherako balioa duen bakarra, eta Aiaraldea 2.000 eurotik beherakoen artean. Hiriburuek, noski, lurraldeko batez besteko prezioa gainditzen dute: metro koadroko 2.556 euro Gasteizen. Eskualde batzuetan etxebizitzaren salerosketa ongi berreskuratu dute, Añanan, Aiaraldean eta Mendialdean kasu, horietan 2007ko zifretara gerturatu edo gaindituta. 2007ra arte banaketa parekatua zen etxebizitza berrien eta bigarren eskukoen artean, eta 2023an etxebizitzen salerosketen %86 bigarren eskukoak dira, besteak beste, 2008ko krisiak eraikuntzaren sektorea geldiarazi zuelako, eta, batez ere, etxebizitza berrien eraikuntza.
Bigarren eskuko etxebizitzen salerosketan "pedagogia" faltan botatzen du Jimenezek, jabeen zein erosleen artean, gehienetan prezioak "puztuta" doazelako, etxe horietan egin behar den birmoldaketa kontuan hartu gabe. Bigarren eskukoak prezio erdian salduko lirateke, haren ustez, neurri sinple batekin: bezeroak arkitekto baten laguntzarekin bisitatuko balu etxea. Hala, "dagokiona baino gehiago" ordainduko duen jakingo du bezeroak. "Gauza bat da eguneratze lan bat egitea eta beste bat egungo estandarretan jartzeko birmoldaketa bat egitea; bateko eta besteko, 100.000 euro behar dira horretarako. Merkatuari buelta emango litzaioke denek bisita arkitekto batekin egingo balute".
Etxebizitza parkearen ezaugarrietan, berriz, hiru adierazle dira nagusi. Antzinatasunari dagokionez, batez beste 40 urtetik gorakoak dira etxeak, baina apur bat gutxiago Araban (42,7), Bizkaian eta Gipuzkoan baino. Etxebizitza parkerik gazteena du Gasteizek (39 urte), eta zaharrenak, berriz, Arabako Errioxak (60,8) eta Añanak (65,9) dituzte; herrien artean, Burguk du parkerik gazteena (33) eta Donemiliagak, aldiz, zaharrena (88). Dimentsioei dagokienez, halaber, nahiko antzekoa da Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, 85-90 metro koadro batez beste; dimentsio handienak, 100 metro koadro baino gehiagoko etxeak, Añanan eta Gorbeialdean kokatzen dira. Eta igogailuei erreparatuta, Gasteizen %85ek dute, eta presentzia askoz txikiagoa da landa eremuan, etxebizitza handiagioetan.
Etxebizitzaren inguruko datuak eskuan, Gasteiz tentsio handiko eremu izendatzeko beharra ikusten du Jimenezek. Are gehiago, de facto udalerri guztiak izendatuko lituzke tentsio handiko eremu, eta izendapen hori kentzeko lan egin beharko lukete herri administrazioek, hori behar bezala justifikatuta. "50.000 biztanle baino gehiagoko herri guztiak izendatuko nituzke, tentsionatua izatea ondo ikusia ez dagoelako; eta, berez, tentsioa kentzea datu ona da, nolabaiteko egonkortasuna dagoen adierazle".
Gasteizek urtea amaitu aurretik izendapena eskatzeko konpromisoa berretsi dute alderdiek udalbatzan, eta lan horretan ari direla zehaztu du Hirigintza zinegotzi Borja Rodriguezek, oraingoz datarik zehaztu ez badu ere. Aurretiko diagnostiko bat egingo dela ere azaldu du, joera demografikoak, analisi sozioekonomikoa, etxebizitza eskariaren egungo beharra eta etxebizitzaren parkearen bilakaera aztertzeko. "Hiriko bost barrutiek betetzen dituzte tentsionatutako eremu izendatzeko baldintza guztiak, baina ez landa eremuko herriek; bost barruti horiei edo hiri osoari aplikatzen zaion baloratu beharko dugu".
