Inkomunikazioa, amodioa, gerra. Giza harremanen porrotaren atzean dagoen errealitatea ulertzen saiatuko da Hau ez da gerra bat antzezlana, Mikel Ayllon (Laudio, 1980) gidoilari eta zuzendari dituen obra. Piszifaktoria eta Thusia konpainiek indarrak batu dituzte formatu handiko lan honetarako, eta maiatzaren 10ean estreinatuko dute elkarlanaren emaitza, Gasteizko Principal antzokian. Aiora Sedano, Gabriel Ocina eta Irati Agirreazkuenaga aktoreak izango dira taula gainean.
Lehenengo aldia da tamaina honetako obra bat hartzen duzuena, ezta?
Bai, eta horregatik elkartu gara bi konpainia halako obra bat aurrera eraman ahal izateko, pentsatuta bi txikiren artean osatzen dela gauza handiago bat, nahiz berez ez den osatzen konpainia handi bat... Teknikoki erronka handi bat izaten ari da. Produkzio oso handi bat da hau, aurrekontu oso txiki batekin, eta, beraz, arazoak biderkatu egiten dira.
Nolakoa ari da izaten zuzendari lana?
Halako gauza handi bat zuzentzen dudan lehenengo aldia da, baina, egia esan, oso erraza izaten ari da; jende oso profesionalarekin osatu dugu, egiten dituen gauzak egiten urte asko daramatzana: jantziak, argiak, aktore lanak... Eta interesgarria da, baita ere, denek ekarpen aberasgarriak dituztelako proiekturako; niri tokatzen zait aurpegia ematea, onerako eta txarrerako, baina proiektuan parte hartu duen jende guztiak jarri du bere alea, eta haiei esker da obra gaur egun den bezalakoa.
Nola uztartzen dira gidoilari eta zuzendari lanak?
Gidoia aktoreekin landu dugu, eta ohartu gara gauza batzuk ez zutela adierazten nik adierazi nahi nuen hori, hortaz eszenan jabetu gara. Zorionez, daukagun aktore taldearekin berehala ikusi dugu eta berehala eman diogu konponbide bat denen artean. Bataila handiena hori izan da, biak uztartzea. Beste batzuetan ni izan naiz gidoilaria eta beste norbaitek zuzendu du, Pablo Ibarluzeak esaterako; eta Pablok egiten zuen lehen gauzetako bat kentzea zen, testua moztea. Orain murriztu behar izan dugu eta niretzat zaila izan da, gidoilari bezala ezin kendu ibili naiz, zegoen guztia egon behar zuela uste nuelako, nahiz eta taldean argi genuen murriztu beharra zegoela. Taula gainean ikusi arte ezin izan dut erabakirik hartu; nolabait gidoilaria apartatu behar izan dut nire burutik eta zuzendaria atera, erronka berezia izan da. Polita eta gogorra ere izan da.
Batzuek ikusi dute dagoeneko obra honen aurretiko lana: 'Bunker'.
Batez ere, bi arrazoirengatik egin dugu. Antzerkia beti dago krisian, ez dakigu publikoa nola erakarri, nola eraman antzokira, nola egin interesgarri, nola ulertarazi antzerkiak zenbat ematen duen... Eta iruditzen zitzaigun modu bat zela, antzoki handian egiteaz gainera, horren inguruan ekintza txiki batzuk egiten saiatzeko, jendearen artean gosea piztuko zuten ekintzak antolatzeko. Askotan antzokia handi geratzen zaie batzuei, uste dute ez dela beraientzako lekua, agian ez dutela ulertuko han zer gertatzen den, beharbada ekintza xumeagoak errazagoak iruditzen zaizkie, eta, alde batetik, halako zerbait egitea erabaki genuen, beste agertoki batean. Eta uste dut, alde horretatik, Bunkerrekin lortu dugula, han bildu zen jendearengan ikusmira sortu zuela, antzezlana ikusteko gogoa... Beste alde batetik, egiten ditugun proiektu guztietan saiatzen gara multidimentsionalak izaten eta istorioa ekintza konkretu batean ez agortzen, eduki ditzala ikuspegi desberdinak, istorioari begiratzeko prisma desberdinak; uste dugu horrek fikzioa aberastu egiten duela eta fikzio hori bizitzeko moduari plus bat eskaintzen diola.
"Errealitatearen eta fikzioaren arteko muga lauso horrekin jolastea gustatzen zaigu"
Zer ikusiko du publikoak 'Hau ez da gerra bat' obran?
Batez ere, minari buruzko istorio bat da, elkarri egiten diogun minari buruzko istorio bat, bere gordinean, gozotu gabe. Eta, esango nuke, inkomunikazio edo elkar ulertzeko ezintasun batetik sortzen direla min hauek; gerra edo drama handien atzean hori dago askotan, elkar ez ulertzeko ezintasun bat, baina baita drama "txikiagoen" atzean ere, hala nola bikote harremanetan edo lagun harremanetan eta horien hausturetan. Obrak paralelismo hori egiten du, harreman sentimental baten hausturaren eta gerraren artean.
Inkomunikazioa bada aurreko lanetan ere jorratu duzun gai bat, ezta?
Asko interesatzen zaidan gai bat da komunikatzeko ezintasun hori. Uste dut gero eta nabarmenago den arazo bat dela, gero eta isolatuago nahi gaituztela, etxean sartuta, komunikatzeko zailtasun gehiagorekin, baita hizkuntza erabiltzeko ere... Eta ezintasun hori, baita ere, batzuetan gaietan sakontzeko; oso basatia iruditzen zait kapitalismoak nola kondenatzen duen erabateko mediokritatera gizakia, nola bihurtzen gaituen kontsumitzaile huts, ezer ulertzen ez duen jendea. Horrek guztiak gero eta gizarte basatiago batera garamatzala iruditzen zait. Gu zortedunak gara gure gerrak beste leku batzuetan egiten ditugulako, beste batzuek sufritzen dituztelako, baina horrela jarraitzen badugu, guk ere gertutik sufrituko dugu. Komunikazio gaitasun hori galtzen badugu...
Ignacio Aldekoa saria jaso berri duzu 'Elur beltza' ipuinarekin. Hor ere bada inkomunikaziorik...
Badauka hortik. Bada protagonistaren ezintasun bat azaltzeko zer gertatzen zaion. Ihesaldi bat baino ez da agertzen, protagonista badoa, batean eta bestean gezurrak esaten, eta desagertu baino ez du nahi. Uste dut askotan gertatzen zaigula ezintasun erabateko horretatik ez ulertzea zer gertatzen ari zaigun, ez izatea gai konpartitzeko, gauza horiek hitz egiteko, eta azkenean desagertu nahi izatea. Ipuinean adierazita dago modu ez oso gordin batean, baina horren atzean drama asko daude...
Finlandiara ihes egitea erabakitzen du protagonistak.
Batez ere, mundutik desagertu nahi du, bere burua "elurperatu", eta inguruan inor ez izatea. Horregatik doa Finlandiara, nahiz eta hau topiko bat den, lurralde hotz batera, komunikatzeko ere hitz gutxiago erabiltzen dituzten leku batera...
Antzerki artean, literaturarako tarterik ere baduzu orain?
Orain ez. Ekaitz hau pasatzen denean, poesiarekin saiatu nahiko nuke. Beti esan dut ni naizela sekula poesiarik argitaratu ez duen poeta bat, hala sentitzen naiz; gaztetan hasi nintzen poesia idazten, eta bat-batean utzi nuen, beldurragatik beharbada... Uste dut idatzi ditudan narrazioek osagai poetiko handia dutela, antzerki obra hau ere oso poetikoa da, eta berriro saiatu nahi dut poesiarekin.
Hurrengo asteko estreinaldiaren aurretik, azkeneko entseguekin zabiltzate orain. Nolako lana da halako obra handi bat antolatzea?
Ze kristo egiten dugu hemen sartuta! Askotan esaten dut. Egia da gu ez garela honetara bakarrik dedikatzen, eta ulertzen dut gauza batera dedikatzen zarenean askotan gauzak nahitaez egin behar direla, zure ogibidea delako, soldata bat behar duzulako... Eta batzuetan hori nabaritzen da, zerbait galtzen da. Guk "zerbait" hori zeukan antzezlan bat egin nahi genuen. Baina konturatu gara sektorea orohar ez dagoela prestatuta horretarako. Dena dira trabak gauza handi bat egitera zoazenean, hasi aurrekontuetatik edo antzokietako arau zurrunetatik; demagun entseguetan erabaki dugula obran kea erabiliko dugula, ez ba, ezin da, hilabete lehenago eskatu ez baduzu. Baina hau antzoki bat da, ezta? Ez nago beste munduko ezer eskatzen, kea da, antzerkian ohikoa... Tira, halako mekanismo handi batean sartzen zara, eta ikusten duzu nolabait magia galdu duela, ez dagoela espazio bat prest sormenari bere bidea uzteko...
"Hein handi batean, berdin du zer lan egiten duzun, gehiago da nor zaren"
Obra hori mugitzea izango da erronka gero, ezta? Aurretik lotuta duzue hori?
Ez. Hori oso zaila da. Batez ere, zirkuitua eginda dagoelako, eta behar duzu izan norbait kontrata zaitzaten. Hein handi batean, berdin du zer egiten duzun, gehiago da nor zaren. Eta beharbada horrela izan behar du, ez dakit, ze badago jende bat proiektuak urtero edo bi urtean behin sortzen dituena, eta sistema horretarako dago antolatuta. Sorkuntzarako laguntza mordoa dago urtero, eta, noski, konpainiak behartuta daude urtero sortu behar izatera, baina gero ez dago laguntzarik zabalpenerako, zirkuituan programatzeko. Horrek tapoi handi bat dakar: antzokiek ezin dute sortzen den guztia programatu, asko sortzen da sortzeko laguntza asko daudelako eta bizi egin behar delako, laguntza horiek beharrezkoak direlako...
Mireia Gabilondok gogoratu du garai batean Tanttakak 200 saio izaten zituela eta orain 40 bat direla. Eta, hortaz, obra gehiago ekoitzi behar dituztela.
Honekin bost saio egingo bagenitu! Mireia Gabilondo ulertzen dut, eta arrazoi osoa dauka, baina nahiko nituzke nik 40 saio egin. Sistema pixkat perbertsoa da, eta honen atzetik hamaika problematika daude. Egiten dudan hori duina bada, bost bolo egingo nituzke, hala ez bada ulertzen dut inork ez kontratatzea, baina honek ez du horrela funtzionatzen, tamalez. Pena bat da, baina hala ere saiatuko gara.
Nolako antzerkia interesatzen zaizu?
Zerbait kontatu nahi didan antzerki bat interesatzen zait. Lehen aipatutakoengatik, gurpil zoro honek eramaten zaitu sortu behar izatera, eta batzuetan uste dut nabaritzen dela, askotan egileek eurek zer kontatu nahi duten ote dakiten zalantza dut, edo besterik gabe zerbait kontatu behar zutelako egin duten. Asko nabaritzen da lana dagoenean, eta gutxiago edo gehiago gustatuko zaizu, baina interesatzen zait ikustea horren atzean badagoela prozesu bat, pentsatu dutela zer kontatu nahi duten eta nola kontatu nahi duten, eta horretarako antzerkiak ematen dituen hamaika hizkuntzak erabili dituztela. Hausnarketa garaikideak egiten dituzten obrak gustatzen zaizkit, eta errealitatea zer den eta fikzioa noiz hasten den nahasten dituztenak; Rimini Protokollek egiten dituen instalazioak, Agrupación Señor Serranoren flipadak...
Zein da Piszifaktoriaren zigilua?
Aipatutako horiek publikoak gurean ikustea gustatuko litzaidake. Piszifaktoriaren atzean badagoela kezka garaikide bat, gaur eguneko gai sozialen inguruan hitz egiten duena, alde batetik, eta errealitatearen eta fikzioaren arteko muga lauso horrekin ere jolas egiten dugula, beste alde batetik. Guk ez dugu hogei urteko esperientzia bat antzezlan handiak egiten, baina suposatzen dut badugula freskotasun bat eta beste ikuspegi bat.