Bere azken eleberria AEBetan girotuta dago, baina gure artean Kepa Menendez idazleak (Bilbo, 1961) Vasco Navarro trenbidearen ibilbidean girotutako La ficha 145 de Núremberg eleberriagatik lortu du ospe gehien. Idazle profesionala ez izanda, behar duen denbora eman dezake ikertzen eta eleberriak ontzen.
Nola bururatu zitzaizun Vasco Navarro trenbidea eleberri batean sartzea?
Adinagatik, ez nuen lehen eskutik ezagutu, sei urte inguru nituelako trenbidea bertan behera laga zutenean. Bizikletarekiko zaletasunagatik ezagutu nuen. Errepidearen alboan tren geltoki zaharrak zeudela konturatu nintzen, baina ez nekien ezer horiei buruz. Gamarrako zubitik pasatzean, behean trenbidea ikusten zen, adibidez. Orduan ikasi nuen Gasteiz, Izarra eta Bergara lotzen zituen trena zela. Hortik aurrera hasi zitzaidan Bide Berdeen inguruko interesa sortzen. Gamarra eta Erretana artean trenbidearen zati bat zegoen, baina ez zen Bide Berdea, udalak lehengoratutako bide bat baizik, txirrindulariek presaraino segurtasunez joan ahal izateko. Erretanara iritsita, ikusten nuen bideak jarraitzen zuela, sastrakaz beteta zegoen arren. Egun batean hortik sartu eta Legutioko geltokira iritsi nintzen. Ez nekien bertan geltokia zegoenik, eta pentsatu nuen jendeak hori ezagutu behar zuela. Erabat utzita zegoen, eta iruditu zitzaidan hustutako zibilizazio baten aztarnaren itxura edo bazuela. Berdina gertatu zitzaidan Landako geltokiarekin. Hortik aurrera, diputazioarekin hizketan hasi nintzen. Hasieran pixka bat uzkur azaldu ziren, gaiak funtzionatuko ez zuelakoan. Baina Europan dagoeneko nahiko zabalduta zeuden Bide Berdeen inguruko datuak eman nizkien, eta animatu ziren Erretana eta urtegiaren arteko ibilbide zatia egitera. Gero Olaranbe, Andollu eta Nafarroako mugaraino luzatu zen. Vasco Navarroren Lagunen elkartekoekin ere kontaktatu nuen, eta Lizarrako erakundeen artean ere bultatu genuen kontua. Eta orduan pentsatu nuen, egunen batean eleberri bat idatziz gero, Vasco Navarrori buruzkoa izango zela.
Zer aurkitu zenuen trenbide horretan?
Nafarroan nengoela, Arkijasko Mantentze Brigaden etxea erakutsi zidaten. Bertan trenbideetako langileak bizi ziren. Zuñigako geltokiaren eta tunelaren artean pasatzen ziren trenak bertatik kontrolatzen zituzten, berez trenbide bakarreko ibilbidea zelako. Eta gero esan zidaten etxe horretan hilketa bat gertatu zela. Hortaz, nire burua martxan jarri zen, eta eleberri baten itxura hartu zuen. Vasco Navarro trenbidea eta Wilhelm Gustloff itsasontziaren naufragioa dira eleberriaren abiapuntuak. Badirudi komunean ez duten bi kontu direla, baina, noski, badago zerbait horiek lotzen dituena. Espioiak, hainbat herrialdetako inteligentzia zerbitzuak, nazien ehiztariak... gauza interesgarri asko agertzen dira. Bigarren Mundu Gerra oso garai erakargarria da.
Nola bururatu zitzaizun naufragio hori sartzea?
Eskuetara iritsi zitzaidan erreportaje bat historian izandako itsas istripurik handienari buruz. Eta une horretaraino, jende gehienak bezala, nik ere uste nuen Titanic transatlantikoarena izan zela handiena. Baina, ez. Hor irakurri nuen istorio horretan abiatuta ikertzeari ekin nion. Kontaktuan jarri nintzen Wilhelm Gustloff Museum-eko zuzendariarekin. Argazkiak bidali zizkidan. Garai horretan interneten ia ez zegoen ezer. Orduan neskatxo ziren lau emakumerekin hitz egiteko aukera izan nuen naufragioaren inguruan dokumentatzeko. Beren esperientzia kontatu zidaten. Eleberrian, irakurleak aurkitu beharko du bi kontu hauen arteko lotura.
Beraz, dokumentazio asko dago eleberriaren atzean. Ez zara ba Wikipediara mugatu!
Bai, ikerketa asko egin dut, eta gaia ezagutzen duten aholkulari onak izan ditut. Asko ikasten eta disfrutatzen dut dokumentatzen naizenean. Jende askok esaten dit, adibidez, liburuari esker dakiela Titanic-ena ez zela izan naufragio handiena, eta nabaritu dut liburua atera ondoren Googlen asko handitu zela itsasontziari buruzko informazioa. Nobela idatzi aurretik zegoen informazioa oso urria zen, eta datu asko okerrak ziren.
Nola gertatu zen ba naufragio hori?
Naziek abiatu zuten Hanibal operazioaren baitan gertatu zen. Gerraren amaiera aldera, Pomerania eskualdean zeuden aleman guztiak ateratzeko operazioa izan zen. Baina, azkenean, Armada Gorria aurrera zihoan heinean, alemanez gain, Lituania, Letonia eta beste hainbat herrialdetako herritarrak ere sartu ziren, uste zutelako Stalinekin are okerrago egongo zirela. Are, egon ziren ere Kontzentrazio Esparruetan izandako batzuk nahiago izan zutenak alemanekin alde egitea.
Idazle batzuek den-dena zehazten dute hasieratik. Zure kasuan, zein da erabiltzen duzun estrategia?
Ni idazten hasten naiz, eta gero protagonistei bidea uzten diet. Beraiek dira, funtsean, ni eramaten nautenak. Gehienetan hiru edo lau bilbe sortzen ditut. Bilbe horiek muntatu eta listo. Egia esanda, hasieran ez dakit liburuek nola amaitu behar duten ere. Hori bai, amaiera idatzi baino lehen dena birpasatu behar da, badaezpada zerbait solte utzi den. Makineria baten antzekoa da: engranaje batek huts eginez gero, gauzak ez dira ondo aterako.
Idazle batzuek asko disfrutatzen dute ikerketa prozesuan, baina gero sufritzen dute hori guztia idatzi behar dutenean. Zure kasua al da?
Nik dezente disfrutatzen dut idazten ere. Vasco Navarroren kasuan, gertutik ezagutzen dudanez, oso ondo pasa dut. Idazten nuen bitartean, ezagunak ditudan paisaietan pertsonaiak imajinatu ditzaket. Anbientazioa ezagutzen ez duzun eleberrien kasuan, berriz, saiatu behar zara gehiegi ez arriskatzen, eta tokiak nolakoak diren ikertu behar duzu. Horietan, saiatzen naiz gehiegi ez sakontzen, badaezpada ere, akatsik ez egiteko. Baina, oro har, izugarri gustatzen zait.
Gaur egun street view motako aukerak daude interneteko mapetan. Zailagoa izango da agian bertako kale giroa asmatzea...
Bai. Bigarren Mundu Gerraren garaian ere zer nolako autoak zeuden jakin behar duzu, edo soldaduen uniformeak nolakoak ziren, zer tren mota zeuden. Adibidez, Hendaian gertatu zen Francoren eta Hitlerren arteko bilera azaltzen da eleberrian, eta hori nolakoa izan zen ikertu behar duzu. Zeintzuk egon ziren, nortzuk igo ziren trenera... 1967ko bilbeari dagokionez ere, berdina egin behar izan nuen.
Operación U-92 izan zen zure lehen liburua. Zeri buruzkoa da eleberri hori?
Alemaniako kantziler baten aurkako konspirazioa da bilbe nagusia. Gerhard Schröderrek gobernatzen zuen garaian, herrialdean eztabaida handia egon zen energia nuklearraren eta berriztagarrien inguruan. Eskuma politikoaren eta ekologisten arteko tirabirak egon ziren. Liburuan, enpresa nuklearren jabeek konspirazio bat abiatzen dute kantzilerraren aurka. Berdeek energia berriztagarrietarako trantsizio bat eskatzen dute, eta enpresa nuklearrek uste dute kantzilerrarengan gehiegizko eragina dutela berdeek. Eta horrek eragiten du zentral nuklearretako jabeek urtetan izan duten boterea galtzeko beldur direla. Eleberri hori martxoa inguruan berrargitaratuko da, Kuartangon jaio den Uzanza argitaletxearen eskutik.
"ARKIJASKO ETXEAN KRIMEN BAT GERTATU ZELA JAKIN NUENEAN, NIRE BURUA MARTXAN HASI ZEN"
Bigarrena eta laugarrena, berriz, AEBetan girotuta daude, Washington estatuan. Izugarri polita izan behar da eskualde hori. Bigfoot bat edo helikoptero beltz bat erraz topatzen diren inguru horietako bat...
Bai, kar-kar! Izugarri polita da. Oso eskualde basatia da, lainoa mendi artean zabaltzen denekoa. Pixka bat beherago Twin Peaks grabatu zuten, eta, diozun moduan, The X files telesailean horrenbeste ikusi diren paisaia horiek datoz burura. Bi liburuak Snohomish konderrian girotuta daude. Estado límite izan zen lehena, eta bertako irakurleek bigarren bat egitea eskatu zidaten. Hortik abiatu zen El lazo del diablo, nire azken liburua. Halako paisaia basatietan girotutako nobela beltzei country noir deitzen zaie. Gugandik gertuago, Espainia sakona deitzen den hori izango litzateke. Azken eleberri hau iazko maiatzean argitaratu zen, eta oso harrera ona izaten ari da. Letrame 2022 sariketan finalista izan da, eta ingelesera itzultzeko proiektua dago. Izan ere, gaztelerazko jatorrizko bertsioak zabalpen handia izan du AEBetan, bertan gazteleraz hitz egiten dakien jende asko dagoelako. Tartean, euskal jatorriko estatubatuar asko. Itzulpenak aipatzen ditugula, La ficha 145 de Núremberg polonierara itzultzeko ideia badago ere, naufragio hori Poloniako kostaldetik gertu jazo zelako. Baina, itzulpena lortzeaz gain, garrantzitsua da Polonian ere banatzailea aurkitzea, eta horretan lanean ari gara orain.
"PUERTO RICOTIK BI TURISTA ETORRI DIRA ELEBERRIAREN TOKIAK EZAGUTZERA. OHORE HANDIA DA"
Duela gutxi, bi irakurle oso berezirekin egoteko moduan egon zara, ezta?
Bai. Lehen aipatu dizudan sariketa horretatik bueltatu berria nintzela, esan zidaten Puerto Ricotik bi turista etorriak zirela hona, eleberrian aipatutako tokiak lehen eskutik ezagutu nahi zituztelako. Hitzik gabe geratu nintzen. Sendalariak zirela kontatu zidaten, eta ibilbidearen parte bat oinez egin zuten. Niretzat harro egoteko moduko gauza bat izan zen, eta emozio handikoa. Irakurle guztiak dira estimuan hartzekoak, baina hain urrunetik etorri izana zure eleberria irakurri dutelako... ohore handia da hori.
Sinetsita nago Euskal Herrian thrillerrek ez dutela merezi duten aitortza. Zergatik?
Zergatia ez dakit, egia esanda. Ez da izango egile faltagatik, benetan oso idazle bikainak daudelako. Ni ezin naiteke kexatu, asko saltzen ari naizelako, baina idazle on asko daude behar dituzten irakurle kopuru adina ez daukatenak. Niri behintzat asko gustatzen zait idazle berrien lanak irakurtzea, eta, askotan, konturatzen zara beren kalitatea ez dela, demagun, Planeta saridun batena baino gutxiagokoa. Agian jendeari kostatzen zaio apustu egitea ezagutzen ez dituen idazleen alde.
"THRILLERRA LANTZEN DUTEN IDAZLE BIKAINAK DAUDE, BAINA ASKO EZ DIRA EZAGUNAK"
Zer duzu orain esku artean?
Azken bi liburuak duela gutxi atera direnez, orain atsedenaldi pixka bat hartu nahi dut. Ibili naiz liburu aurkezpenetan, ibilbide literarioetan —Nafarroako gobernuak halako bat prestatu du, Lizarraldean aipatzen diren tokiei buruz—, eta, aldi berean, idazten. Ez naiz idazle profesionala, eta, etxera iritsita idazteko bi ordu ateratzen baditut, bikain. Are gehiago, nire lehen liburua idatzi nuenean, ez nuen argitaratzeko asmorik. Lagunen artean banatzeko asmoa nuen, eta, bizikleta istripu baten erruz, bi urtez utzita izan nuen liburuaren idazketa. Bukatzean, emazteak animatu ninduen argitaratzera. Baina ez daukat idazteko presiorik, eta, inspirazioa ez badatorkit, aulkitik altxatu eta buelta bat ematera joan naiteke; listo. Nik gustura nagoelako idazten dut, eta hori abantaila da.