Unibertsitate mailako ikasketak aukeratzerakoan, ingurumenarekiko lotura baten bila iritsi zen kimikaren mundura Dani Zuazagoitia (Bilbo, 1979). Naturako fenomenoen atzean dauden prozesu kimikoen analisian sakondu zuen. Orain EHUko Hezkuntza eta Kirol fakultateko irakaslea da, irakasleen belaunaldi berriak prestatzeko. Horrez gain, Arabako campuseko ortu ekologikoetan ere buru-belarri ari da. Argi du hezkuntzan ortuok oso tresna erabilgarriak direla, baina argi du ere ezin daitezkeela helburu soil bilakatu: edukiez bete behar dira. Dioenez, noizean behin eraztun berdera txango bat egitea ez da nahikoa.
Kimika aipatzean, askotan ingurumena kaltetzen duten prozesuak datoz burura. Zientzia hori ingurumena zaintzeko erabili al daiteke?
Bai noski. Ingurumena babestu ahal izateko, lehenik eta behin bertan gertatzen diren fenomeno fisiko-kimikoak ulertu behar ditugu. Argi dago ingurumenarekiko kaltegarri diren enpresa eta konposatu askok kimikaren teknologiatik eratorriak direla. Baina hori gizarte bezala egin dugun hautua izan da. Horregatik ondo ulertu behar ditugu prozesu horiek nola funtzionatzen duten, euren erabilpena eta kudeaketa hobetu ahal izateko.
Oreka zaila da, kimiofobia ere oso zabalduta dagoelako. Ingurumenarekiko kontzientzia duzuen kimikariok zelan kudeatzen duzue oreka hori?
Estereotipo asko daude, eta egia da ideia hori oso zabalduta dagoela. Kimikari bezala, nik inoiz ez ditut produktu kimikoak sintetizatu. Nire jakintza arloa kimika analitikoa da, eta ingurumena kaltetzen duten hainbat konposatu kimiko ikertzen jardun nintzen nire doktoretza tesian. Tamalez, diozun moduan, kimifobia oso zabalduta dago, eta horrek ateak zabaltzen dizkio beste pseudozientzia askori. Hor ditugu homeopatia eta beste hainbat... Horregatik, funtsezkoa da ulertzea bai gizaki bizidunok zein ingurumena bera ere oso oreka kimiko txiki eta zehatzetan oinarrituta gaudela. Izan ere, materiaren izaera partikulatua ez baduzu ulertzen —hots, atomoak, elementuak eta molekulak daudela—, ezingo dituzu ulertu gure ingurumenean gertatzen diren prozesuak.
Gure errealitatera hurbiltzeko modu txukuna da zientzia...
Bai. Egon badaude bide desberdinak errealitatera hurbiltzeko. Artearen bidez inguratzen gaituen munduaren hurbilpen bat izan dezakegu. Beste batzuek erlijiora jotzen dute. Gure esparrutik babesten dugu zientzia oso tresna ona dela inguratzen gaituen errealitatera hurbiltzeko. Agian ez da modurik onena, hori ikusteke dago. Baina azkenengo hamarkadetan bederen erakutsi du errealitate horretara hurbiltzeko metodorik egokiena dela. Horregatik, ezagutu behar da. Eman dezake mendira baso batera joate soilagatik baso hori ezagutuko duzula, baina ez da egia. Baso batetik pasa zaitezke ehunka aldiz; baina, demagun, inork ez badizu azaltzen gaztainondo baten funtzionamendua, dendrologo batek ez badizu azaltzen zuhaitz baten enborraren egitura... inoiz ez duzu jakingo benetan zer daukazun aurrean. Ingurumena ezagutzeko erabat beharrezkoa da zientzia.
Baina, lehenengo naturalistek ez bezala, dendrologoak agian ez dio erreparatuko enborraren barruan dagoen kakalardoaren pupari. Hori ez al da arazo bat?
Bai, egia da iraganean espezie desberdinak sailkatzen zituzten pertsonek bazeukatela nolabait ekosistemaren ikuspuntu zabal hori, eta orain agian osotasunaren begirada hori galtzen joan dela. Oso esparru zehatzetan aditu diren espezialistak sortzen ari dira. Baina badira ere Ingurumen Zientziak bezalako graduak, adibidez, edota bestelako ikuspuntuak dituzten hurbilpenak. Esaterako, Unai Pascual ekonomialariaren hurbilpena, eta antzeko ikerketa holistikoak burutzen dituzten taldeak. Horrelako planteamenduak behar ditugu. Gu ere [Hezkuntza] eskola honetatik saiatzen ari gara hainbat alor batera lantzen, hezkuntza lantzeko pedagogiaren mundutik, psikologiaren mundutik edota zientziaren mundutik, besteak beste. Aire zabaleko hezkuntza bultzatu nahi dugu.
"Lurzorua gastatzen ari gara, baina, giza eskalan bederen, ez da baliabide berriztagarria"
Zertan ari zarete ba?
Araba campuseko baratze ekologikoak lantzen ari gara. Unibertsitateak dituen jasangarritasun erronketan kokatuta dagoen proiektua da, Campus Bizia Lab programaren barruan. Hiru helburu ditugu. Batetik, Arabako campuseko ikasleei euren praktikak egiteko testuinguru natural bat eskaintzea. Bestetik, agroekologiari buruzko ikastaroak eskaintzea. Hirugarren lerroa da gure campusean sortzen diren biohondakinen kudeaketa egitea konpostajearen bidez.
Hortaz, ortu horiek gauza askotarako tresnak dira...
Bai. Hona etorri dira, adibidez, edafologoak, lurra ikertzera. Baita soziologoak ere, ikustera ea zenbat sagar ekoizten diren, eta ea horiek fakultatera eramanda makinan dauden produktuak baino gehiago kontsumitzen ote diren ikertzera. Psikologia departamendutik ere landu dituzte proiektuak. Eta guk ere, noski, erabiltzen ditugu gure etorkizuneko irakasleekin, testuinguru natural hauek erabiltzen ikas dezaten. Giro oso ona sortzen da. Psikologoek flow deitzen diote. Barre gehiago egiten da, komunikazio maila hobetzen da, eta, ikasgelarekiko hartu-emanak edota emozioak desberdinak dira. Eta jakina da hezkuntza prozesuetan emozioak aintzat hartzea oso garrantzitsua dela.
Modan dago antzeko planteamendua egitea eskoletan, patio naturalizatuen bitartez. Zer uste duzu horien inguruan?
Eskola askotan egiten ari diren esfortzuak oso interesgarriak dira, baina oso argi izan behar da ere zer den landu nahi dena. Hots, aire zabaleko espazio batera joaten denean, irakasleak jakin behar du zertara doan. Curriculumean jasota egon behar du. Jaiste soilarekin ez da nahikoa. Jakin behar da nola erabili daitekeen kanpo espazio hori zientzia irakasteko, edo beste hainbat irakasgai emateko. Matematika, atzerriko hizkuntza, literatura… horiek guztiak jorratu daitezke.
Irakasleen jarrera ere erabakigarria izango da, ezta?
Bai. Irakasleak prest egon behar du. Arazoa da gaur egun irakasle asko ez daudela prest. Batzuek ez dute patiora jaitsi nahi, ikasgelan erosoago daudelako; bero daude, eta ez dira zikintzen. Baina haur edo gaztearen begiradatik pentsatu behar dugu, espazio horiek erabiltzeko bideak jarriz: orduak bilatzea, zure kanpo ingurumena hobetzea… patioa naturalizatuz, adibidez; eta, batez ere, zure irakasleriaren formakuntza bideratuz.
Nola lortzen da horretarako motibazioa?
Irakasleak berak ahaldundu nahi ditugu. Beraiek izan behar dira prozesuaren arduradunak, delegatu gabe. Normalean kanpoko norbaiti deitzen zaio, autobus bat hartu eta urruti dagoen leku batera joaten dira, begirale baten laguntzaz... baina gero horrek ez du jarraipenik klasean. Ez du loturarik sortzen, ezta atxikipen sentimendurik sustatzen ere. Bestetik, eskola askotan ditugun ingurune naturalak erabilgarriak dira. Ez gara zertan beti joan behar Gasteizko eraztun berdera, edo Salburuko hezegunera… ondoko parkera baldin bagoaz, gure patioa bera erabili ahal dugu hezkuntza eta irakaskuntza ikaskuntza prozesu desberdinak bideratzeko. Kontua ondo lantzen bada, ikasleen artean nolabaiteko atxikimendu bat sortzen da. Urte batetik bestera, galdetzen dizute ea zer moduz dagoen ortua. Eta, tira, normalean ez dizute galdetzen, adibidez, ea zelan doan joan den urtean erabili zuten laborategia.
Laguntza al duzue lan hau guztia aurrera eramateko?
Egitasmoa Campus Bizia Lab programaren barruan dago, baina kanpoko eragileekin ere kolaboratzen dugu. Kolaborazio horien artean nabarmendu daiteke IGI Gasteizko Ingurugiro Gaietarako Ikastegiarena. Sustengu eta laguntza ekonomikoa ematen digute urtero. Haiek interes handia dute gure jardun honetan, hemendik gutxira baratzak erabiliko dituzten pertsona asko hemendik pasatzen direlako. Ez dugu proiektu hau soilik geratzea hezkuntza komunitatearen barruan, kanpoan ere erabili dezatela nahi dugu. Eta aurten lehen aldiz erabiliko dugu ortua aktibo dauden irakasleei klasea emateko. Euren burua zientziaren didaktikarako erabiltzeko gogoa eta nahia duten irakasle horiek aukera izango dute aurten gurera etorri eta hemen praktika batzuk burutzeko. Horretarako erabiliko dugu duela gutxi argitaratu dugun sekuentzia didaktiko bat, lurzoruaren eredua eta konpetentzia zientifikoaren garapenari lotuta dagoena. Jarduera zentrala oinarrituta dago IGIk berak duen zientzia herritarraren programa batean, lurzoruaren osasuna ezagutzeko sortutakoa. Bestalde, Aranzadi Zientzia Elkartearekin ere elkarlanean ari gara; urmaela lantzeko, adibidez.
Zergatik ematen diozuen horrenbeste garrantzia lurzoruari?
Besteak beste, lurzorua baliabide urria delako. Baliabide hori gastatzen ari gara, baina ez da berriztagarria; ez giza eskalan, bederen. Modelo hori ez da berdina edafologo batentzat edo irakasle batentzat. Gizarte bezala lurraren erabileraren gaineko erabaki arduratsuak hartu nahi baditugu, ezagutu beharko dugu zein den horren balioa. Dena dela, hezkuntza mailaren arabera, mailakatze bat dago. Adibidez, Haur Hezkuntzako ikasle batekin baldin bazaude, zulo bat egin ahal duzu lurrean, eta zenbat zizare dauden zenbatu. Horrela irakatsi ahal zaie hori zoruaren osasunaren adierazle bat dela. Ortutik ikusten diren txoriak ere ezagutzeko moduan gaude, edo eta materiaren eraldatzea ezagutu, konpostajearen bitartez.
Konpostajeari esker hondakinen kudeaketa egiten duzue ere. Nola sortu zen prozesu hori?
Unibertsitatean hondakin organikoak sortzen dituzten kafetegiak ditugunez, duela hiru urte aukera sortu zen horiek tratatzeko. Garai horretan, gradu amaierako bi lan kolaboratibo egitea lortu genuen. Ingeniaritza eskolako irakasle batek hondakin horiei lotutako aldagai batzuk zelan kudeatu eta optimizatu ahal ziren aztertu zuen. Hezkuntza fakultateko beste ikasle batek hezkuntzaren ikuspegitik landu zuen gaia. Bada, horri esker hiru konpostera martxan jarri genituen, eta bi fakultateetan sortzen ziren hondakin organiko guztiak kudeatu genituen. Hondakin pila ekiditea lortu genuen. Pandemiaren erruz, bertan behera utzi behar izan genuen, baina aurten berriro jarri nahi dugu martxan. Gasteizen hondakinen egoera larria da, eta birziklatze tasak nahiko baxuak dira. Horregatik, hezkuntza oso garrantzitsua da.
Erronka izango da hau guztia maila handira eramatea...
Askotan pentsatzen dugu gizartea atzetik doala, ez gaudela sentsibilizatuta, baina haur askok badakite zer den konposta egitea, eskoletan ikasi dutelako. Aldiz, politikariei galdetu beharko genieke ea euren esku dituzten metodologia eta sistema guztiak erabiltzen ari ote diren egoera honi buelta emateko. Agian botoak galtzeko beldurra dute, baina autokritika handia egin behar dugu, eta politika ausartak aurrera eraman ahal izateko. Argi daukat naturarekiko kontaktua bultzatu beharra dagoela.