Bakegintzak aurrera egingo badu, presoen auzia "behingoz" konpondu behar dela uste dute Pablo Gorostiaga (Laudio, 1941) eta Esti Gorostiaga (Laudio, 1968) aita-alabek. Bakearen dinamikak "salbuespenezko neurriak indargabetzea" eta "giza eskubideak errespetatzea" eskatzen duela gogoratu, eta elkarbizitzaren bidean, larunbaterako Orain Presoak ekimenak Baionan eta Bilbon antolatutako manifestazioekin bat egin dute.
Larunbateko manifestazioei begira, nolako giroa sumatzen duzue?
Esti Gorostiaga: Uste dut herritarrek sobera arrazoi dituztela manifestazio hauetara joateko. Nire eremuan horren argi ikusten dut joateko beharra, naturaltasun guztiz sentitzen dudala besteek ere hori egingo dutela, baina... Preso baten senide izan naiz, lagunak ditut espetxean eta medikua naizenez ere argi ikusten dut preso gaixoen afera, urraketa bat dagoela eta eskaera horren alde egiten den edozein dinamikatan parte hartu behar dugula.
Pablo Gorostiaga: Aurreikuspena ona da. Mobilizazio handiena izan behar da. Politikoei eta gobernuei dagokie urratsak egitea orain; gatazkako aktore bat desagertu da, eta orain besteek eman behar dituzte pausoak.
Pedro Sanchezek duela urte erdi iragarri zuen preso gaixoekin eta 70 urte gorakoekin hasiko zirela aurrerapausoak ematen...
P. G.: Denak daude ea nor den gogorragoa presoen aferarekin. Baina hori baino sinpleagoa da politika ikuspegitik: egoera berri bat dugu eta urrats berriak egitea hari tokatzen zaio. Guk presioa egin behar dugu, haiek eroso daudelako gatazkarekin, oroitzapenekin... edo nik ez dakit zerekin!
E. G.: Uste dut bide desberdinak jorratu behar direla. Politikariek euren negoziazio eta exijentziekin jarraitu beharko dute, baina beste herritarrok erantzukizuna dugu, nork bere esparruan; beste eragile batzuk inplikatu behar ditugu, orain arte ikusle soilak izan direnak; horiek ere erantzukizuna dute arazo hau konpontzeko, guztion arazoa baita.
PSOEren gobernuak 3/2017 instrukzioa indargabetzeak zerbait esan nahi du?
E. G.: Zaplanarengatik indargabetu dela aipatu da, baina berari ez dagokio instrukzio hori preso prebentiboa delako. Ez daukat zalantzarik, halere, preso bat askatu nahi dutenean hala egingo dutela, nahiz eta guztiei aplikatu ez, ez daukate konplexurik horretarako. Gustatuko litzaidake pentsatzea osasun komunitatea beste modu batean inplikatu dela eta horregatik izan dela instrukzio aldaketa; erakunde internazionalen gomendioei jarraiki, mahai gainean gutxieneko exijentzia batzuk jarri behar direla planteatzen ari da. Forman, egia esan, osasungintza alorretik, ez dugu ikusten aldaketa nabarmenik, terminologian baino ez, baina hori aldatzera behartuta egon badira, zeozergatik izan da... Lege ikuspuntu batetik ere ez zen onargarria.
Osabidea elkartetik kritikatu egin dute estatuko ia erkidego denetan kartzelako medikuak espetxe administraziokoak direla eta horrek independentzia profesionalaren gabezia ekartzen duela.
E. G.: EAEn eta Katalunian izan ezik, osasun penitentziarioak ez dauka aurrekontu publikorik, eta aldea nabarmena da. Horietan medikuak Barne ministeriokoak dira, eta beraz, ez da independentzia profesionalik, ez formaziorik, ez... Oso desberdina da sistema publikoaren parte izatea eta erreferentziako ospitaleko espezialistak artatzea. Larri dagoen preso batentzat, espetxez besteko neurriak eskatzeko garaian, medikuak berak egin beharko luke eskaera, eta ez dago formaziorik horretarako, protokolo bat, erraminta bat zehazten duena, ezta espetxe osasungintza transferituta dagoen erkidegoetan ere. Noiz baloratu behar zaio espetxean dagoen preso bati bere gaixotasuna larria, kronikoa eta sendaezina dela, eta espetxearekin bateragarria ez dela? Horretarako adostutako dokumentu bat beharko genuke, eta ez dago.
Europan bada halako eredurik?
E. G.: Ez. Hau ikertzen saiatu ginen, eta Suitzako mediku batzuek ea zertarako nahi genuen galdetu ziguten harrituta. Eurentzat preso gaixo bat larri dagoenean larri dago, eta kanpora doa. Espainiako arbitrariotasuna handia da, ordea, batzuk depresio batekin ateratzen dira, eta beste batzuk hilzorian daudenean. Osabideak duen helburu potoloenetako bat hori da, adostutako dokumentu bat ateratzea.
Pablo, zortzi urte izan zinen espetxean. Zer eman eta zer kendu zizun espetxealdiak?
P. G.: Euskal preso kolektiboa eta gainontzeko presoak barrutik ezagutzeko aukera eman dit batean eta bestean –DueÒasen urtebete eta zazpi Herreran– , eta niretzat oso aberasgarria izan da. Hamaika urte bete dituzten presoak ikusten dituzu, eta beste hainbeste urte betetzeko dituztenak, eta barruan militatzen jarraitzen dutenak, bizitza diziplinatua dutenak, hobetzen saiatzen direnak, irakurtzen, kirola egiten... indarrez hartzen, entzierro horren aurrean zuk egin behar duzulako ahalegina aurrera egiteko. Giza kalitatea nabarmenduko nuke guztiena, bakoitza bere berezitasunekin... Eta hau esaten dut ni "aitite" nintzelako haietako askorentzat eta mimoz zaindu nindutelako. Haiek ere harrituta zeuden adin desberdintasunarekin; politikoki, sozialki oso aberasgarria izan zen. Eta, zer galdu nuen? Bilobak izan nituen han, haurtzaro betean... baina beste alde batetik jaso nuen, haurrak hara joaten zirenean ematen zidaten maitasuna sari bat zelako niretzat. Bestetik, Judith nire neska-laguna eta haren ama hil ziren barruan nengoen bitartean; espetxeak momentu zail horietan egotea kentzen dizu, pertsona horiek eman dizutena bueltatzeko ardura duzunean; baina, beste alde batetik, azken momenturarte seme-alabek ama ondo zaindu zuten lasaitasuna nuen. Denak dauka bere alde ona.
E. G.: Urte eta erdi egon zen ama gaixorik bisita egin gabe. Osaba ere orduan hil zen. Konturatu nintzen espetxera egiten nuen deietako asko norbaiten heriotzaren berri emateko zela; aitaren adina kontuan hartuta, erraza zen edozein momentutan halako berriren bat emateko deitzea, lagun edo ezagunen bat... Eta zenbat lagun eta familiako kide ez zeuden Herrerara bidaia egiteko moduan? Besteak beste, ama.
Etxean nola bizi izan zenuten espetxealdia, Esti?
E. G.: Gezurra dirudi baina aitak oso erraz jarri zigun, bera barruan ondo egon zelako beti. Orain ikusten ditut senideak bidai horiek egiten eta momentuan ez dakit nondik ateratzen diren indarrak. Batez ere barrukoari zor diozun guztiak mantentzen zaitu indartsu, baina fisikoki, ekonomikoki desgaste bat da... Ez dakit nola azaldu hori gizarteari. Denok dakigu zer den ospitale batera joan eta gaixo bat bisitatzea, baina zaila izaten da ulertzen preso batena, zer baldintzatan egin behar den bidaia kartzelara eta zer suposatzen duen. Jendeak uste du edozein momentutan deitu ahal dizula telefonoz, ordenagailua dutela, edozein momentutan atera daitezkeela... Errealitate hori bizi dute bizi dutenek.
Dispertsio politikak bere horretan jarraitzen du, Pablo.
P. G.: Ez dut ulertzen instrumentu horri eusten jarraitzea. Espetxeak gizarteratzeko helburua badu, zer hoberik inguruko familia eta lagunekin egitea baino? Logikoena gertuen dagoen espetxean egotea da, eta araudi orokorra ezarriko balute horrela litzateke. Euren legea aplikatzea baino ez zaie eskatzen. Baina ipuina da hori, momentuz; garaile eta garaituaren istorioarekin jarraitzen dugu.
E. G.: Hori ere aldatu daiteke, baina gizarte honetan dena da iragankorra, eta gai mediatikoa izan behar da jendearen sentsibilizazioa lortzeko. Ez dakit horretarako oso kapazak garen. Argudioak baditugu, asko gainera, presoekiko elkartasuna aldarrikatzeko eta eskubideak berma daitezen eskatzeko. Dispertsioarekin, esaterako, presoari urraketa egiten zaio, baina zigor hori argi eta garbi senitartekoentzat da; ez dut uste hori ulertzea zaila denik, eta horrekin bukatzea ezinbestekoa dela. Ideologiak alde batera, errealitate hori gizarteratzen duzunean ondo ulertzen da, baina beste gauza bat da zer egin daitekeen. Uste dut formula asmatu behar dugula oraindik.
P. G.: Hainbeste zarata dagoen mundu honetan, askotan gure mezua galtzeko arriskua dago. Hedabide makinaria handi baten aurrean, irrati, telebista eta egunkariek duten diskurtso etengabekoaren aurrean, zer egin? Zer egin munstro horrekin? Baina beti izan ditugu zailtasunak, eta ezin gara kokildu. Batzuetan ahalmenik gabe sentitzen zara, baina formulak bilatu behar dira sektore desberdinetara heltzeko; uste dut hor egin behar dugula esfortzua.
'Bakegintza eta elkarbizitzaren bidea: Orain Presoak' dio larunbateko manifestazioetako leloak.
E. G.: Gustatzen zait mezua interpelatu egiten zaituelako. Premiazkoa da, eta garaia da honi eskua sartzeko; guztiok daukagu hori eskura. Izan daiteke maisua zarelako eta haurretako batek senide bat duelako Algecirasen, edota fruta denda bat duzulako eta bisitan doan amari fruta saltzen diozulako. Denok dugu ezagunen bat inguruan, nahiz eta besteen arazoei erreperatzen ez diegun askotan. Denok dugu aletxo bat jartzeko aukera.
P. G.: Denok bultzatu behar dugu lan honetan. Onura denontzat izango da; presoen afera konpontzen badugu, herria eta egunerokoa denontzat izango da hobea.