Tematiak omen gara euskaldunok, burugogorrak jaiotzez edo doktrinaz, geureari eutsi nahi, antza. Eutsi eta biziberritu, eman ta zabal zazu klobari zaharrak zioen bezala, baina batzuk neurrian nahi dute euskalduntze hori, mugatua badaezpada. Eta hitz egiten edo aldarrikatzen hasi orduko matrakalariak, matrakazaleak edo argiago esanda, pelma hutsak garela dioskue, "turra" ematen dugula euskararekin.
Imajinatzen duzue zer nolakoak entzun beharko genituzke "no me des la turra con el castellano" esatera ausartuko bagina? Izan ere, hori bai derrigorrezkoa euskal hiritar edo espainiar nazionalitatea izan nahi duen edonorentzat: gaztelania jakin, erregeari zintzotasuna erakutsi eta konstituzioari men egin.
Azken hamarkadetan nahiko garbi adierazi da zein den euskaldun eta euskal hiritar izatearen ezberdintasuna, baina zenbaitzuk ez dute ulertu nahi. Are gehiago, gatazka iturri egin nahi dute. "Euskara da euskaldun egiten gaituena" esan omen zuen politikari batek, eta berehala hainbat letagin nabaritu zituen lepoan. Dirudienez, itzulpenak sortu omen zuen gaizki-ulertua, baina, ondo azaldu arren, animaliak ez du hezurra erraz libre uzten.
Euskaldun izatearen harira, lagun zahar batek geure buruari ziri ederra sartu diogula defendatzen zuen; euskalduna euskara duena bezala identifikatzeak erabilerari kalte egiten ziola, eta euskaraz aritzen dena zela euskaldun esaten zigun hark. Jabegoak edo ezagutzak baino, erabilerak egiten gaituela euskaldun. Eta zer esan lagunok, ados egon gaitezke baieztapen horrekin, ezta?
Bide batez, Soziolinguistika Klusterrak egindako euskararen erabileraren inguruko azken kale neurketak ez gaitu oso lasai utzi euskaltzaleak. Leku gehienetan ozta-ozta eutsi zaio duela bost urte jasotako datuei, eta nonbaiten baita jaitsi ere. Hala ere, gure hiriari dagokionez, pozik egoteko datu bat jaso genuen: Gasteizen erabilerak gora gein du, eta bigarren hiriburu euskaldunena gara arlo horretan, Donostiaren atzetik. Dena dela, datu apalak dira, eta badago zer hobetu, jakina.
Honen harira, aurreko batean esperantza izpi bat piztu zitzaidan Alde Zaharreko kaleetan paseoan nenbilela: bat-batean, norbait kantuan euskaraz ari zela nabaritu nuen nire bizkarrean, gibelaldean, buelta erdia eman eta hor ikusi nuen neskatila euskalduna, kantuan, amaren eskutik oratuta zihoala, biak zapia buruan, txilaba soinean, auzoko ikastetxe publikoko jolaslekutik irten berri. Eta bere matraka soinu atsegin egin zitzaidan.