Zeharbideak periferiatik zentroa hartzera: rock kultura gaia oinarri hartuta, rock mugimenduaren barruan bizitakoak azaldu ditu Legazpin jaiotako musikariak. Arrakastaren zama modu nabarmenean bizi izan zuen; egun, zama horretatik aske bizitzen ikasi duela aitortu du Garik.
Agertokietan egotera ohitura zaude; gaur, unibertsitateko gela batean izan zara. Eroso sentitu zara?
Asko kostatu zait, ez nago ohituta halako giro batera, eta ardura, nire kasuan, handia izan da. Gustura izan naiz gerora, baina hasieran oso urduri. Erronka bat zen gaur hemen izatea: ibilbidea azaltzea, bere argi eta alde ilunekin. Esango nuke gustura nagoela, nahiz eta orain bizkarra busti-bustia izan.
Hertzainak taldean sartzeko proposamena Josu Zabalaren eskutik jaso zenuen. Gizartea aldatzeko gai zen proiektua aurkeztu zizun. Zeintzuk ziren proiektuaren oinarriak?
Proiektuaren helburua zen euskal gizarteari astindu eder bat ematea. Horretan saiatu ginen indar betean. Proiektua, gero, guk nahi baino gehiago luzatu zen eta helburuak aldatzen joan ziren, baina, hasiera batean, gure helburu nagusiena hori zen. Izan ginen, nolabait, katearen maila berri bat, eta testuinguruak horretara bultzatu gintuen; gure ekarpena, izatekotan, hori izan zen. Euskal Herriko gizarteari, kulturari, astindu bat ematea.
Lehenengo diskoarekin (Hertzainak, 1984) arrakasta itzela lortu ondoren, bi urte oparo eman zenituzten. Ondoren, itzalaldia etorri zen?
Proiektuek hain goiz lortzen dutenean halako arrakasta, normala izaten da desoreka sortzea. Gure kasuan, desoreka handiak sortu ziren, eta izan genuen beltzera iraungipen bat deitzen dena; hala ere, gai izan ginen, eta garrantzitsuena hori da, ondo amaitzeko. Tartean, beti izaten dira zeharkaldiaren bitxikeriak, baina nik uste dut azkeneko urteetan saiatu ginela proiektuari, karga ideologiko garrantzitsua zuela kontuan hartuta, amaiera dotorea ematen. Zein zentzutan? Bada, helburua gizartea astintzea zenez, bat egin genuen gure hasierako printzipioekin. Ez zen erraza izan, ze gure arteko harremanak ustelduta zeuden, baina gai izan ginen gauza horiek guztiak lehenengo lerrotik kentzeko eta proiektua beraaurrean jartzeko, modu horretan amaiera ederra emateko.
Garaiko politikariekin ez zenituzten harremanak landu eta ez zineten lerrokatu. Baina sentitu zineten erabiliak?
Bai; edozein kulturatan gertatzen den zerbait da. Baina nik uste dut Hertzainak proiektu berezia izan zela, oso-oso berezia, proiektu zoroa… Eta zorotasun horrek bere goxotasuna ere bazuen, eta ni geratzen naiz goxotasun horrekin.
Arrakastaren zama zure gain jaso zenuen, 18 urterekin. Gazteegia zinen etorri zitzaizun horri aurre egiteko?
Duda barik. Nor dago prestatuta, ze legazpiar, 18 urterekin horrelako arrakasta bat lortzeko? Nola defendatzen zara arrakastak dakarren guztiarekin? Ez dituzu erremintak horretarako, eta testuinguru hartan are eta gutxiago, oso zaila izan zen. Baina nork esan du bizitza erraza denik? Patuak, behintzat, eman digu aukera berriro ere elkar izateko, eta proiektu eder bat sortzeko edo birsortzeko, orain Josu eta biok egin dugun moduan eta guzti horrekin gustura izateko eta bake bat lortzeko. Nik uste dut gaur egun Josuk eta biok esan dezakegula itxi dugula Hertzainaken proiektua era normal batean, era polit batean eta bake santuan. Hori da garrantzitsuena, bizitzaren ikasketa bat, ikasketa gogorra, urte mordoa pasa dira gauza polit eta zatar asko pasa dira, baina gai izan gara zirkulua ondo ixteko, ia 40 urteren ondoren. Ez dago gaizki.
Publikoa zuen etsaia zela diozu, baina publikoak ez du mezu hori horrela jaso. Zer dago ideia horren atzean?
Bai, normala da publikoak hori ez ikustea. Baina gure proiektuaren ardatz garrantzitsu bat horretan datza. Jaso genuen indar pila bat gure publikoa etsai bihurtzeko. Dirudi kontraesan bat, baina ez. Hor behean zeudenek ikusten zuten irudi bat, baina guk gure pulpitutik beste gauza bat erakutsi nahi genuen. Gure erregaia hori zen baita ere, publikoa etsai bezala ikustea.
Euskalgintzarekin harremanik ez zenuten; hala ere, euskaraz abesten zenuten. Erabaki hori hautu ideologiko bat ere bada.
Hertzainaken proiektuak ez dauka oinarririk ez bazen Gasteizen sortua. Gasteiz ez zen herri euskalduna; beraz, gure proiektua indartzen zen han. Hautua oso argi zegoen: gure gizartea aldatu nahi badugu, guk ere parte izan behar dugu, gizarte horretako parte, eta parte ginen, Josu eta biok euskaldunak ginen eta. Baina borroka hori oso barneratuta geneukan; borroka hori beste perspektiba batetik banuen Legazpin. Josuk beste ukitu politiko-ideologiko bat zuen, LKIn sartua zegoen, baina, azkenean, amankomunean hori genuen. Barrutik astindu behar genuen gizartea, eta horretarako eskumena bageneukan. Herri euskaldunetan agertzen ginenean euskaraz abesten, askok uste zuten gu euskaldun berriak ginela, baina ez zen horrela: otxandiarra eta legazpiarra ginen!
Iñaki Garitaonaindia 'Gari' musikaria, Eskoriatzako Huezin./ Oihana Elortza
Gerora, Aitormena (1990) kantua etorri zen. Lau mila zale hor aurrean izate horrekin beste sabai bat jo zenuten?
Garai hartan, egin genuen zeharkaldi bat bihurgunez betetakoa. Konplikatua. Ibilbide hartan, Titok istripua izan zuen eta taldea utzi beharra izan zuen; hala, sortu zen beste Hertzainak bat. Hartu genuen Itoitzen testigua eta pasa ginen kontrakultura izatetik mainstream izatera. Beste autokritika berri batzuk sortu ziren, profesionaltasuna… Ikuspuntu ezberdinak jarri ziren mahai gainean, baina argi eta garbi jarri zena mahai gainean taldearen iraungitze data izan zen.
"Nor dago prestatuta 18 urterekin horrelako arrakasta lortzeko? Oso zaila izan zen"
Bakarkako ibilbidean, Hertzainak taldeko izar izate horrek nolako pisua eman dizu?
Saiatu izan naiz bakarkako ibilbidean beti baztertzen Hertzainakeko errepertorioko kantak. Esango nizuke ia sekula ez ditudala erabili kanta horiek; ez hori bakarrik, nire publikoak inoiz ez dizkit eskatu. Jendeak ez dit eskatu izan Aitormena abesteko. Nire zirkuitua oso ezberdina izan da. Hertzainak utzi nuenetik iaz izan da lehenengo aldia udan jo dudana, giroa ezberdina izan delako. Ez dut gura izan udako festa giroan jo. Ez nuen nahi ez pisu hori izatea ezta nolabaiteko errepresentazio hori izatea ere. Nahi nuen Gari berri bat, nolabaiteko artista berri bat. Beste ikuspegi batekin eta beste errepertorio batekin. Baita nire harremana Hertzainakekin ez zelako naturala izan. Gaur egun, hori onartuta daukat; oreka lortuta dago, Hertzainakeko errepertorioko kanta bat jo dezaket, eta gai izan disfrutatzeko.
Jendearen aurrean biluzte horrek ematen duen magiaz berba egin duzu. Patti Smith abeslariak erakutsi zizun ikuspegi horretaz gozatzen?
Sortzen da indar berri bat, magia bat. Egia da badagoela marra bat eta marra hori gainditzea ez dela erraza. Sartzen zara beste dimentsio batean eta dimentsio horretan lortzen da oso gustura egotea, oso eroso sentitzea, eta sortzen da nire kasuan bake bat. Agertokietan bizi izan ez dudan bakea lortu dut.
Arrakasta kaltegarria dela diozu. Gaur egungo ikuspegitik, zer da zuretako arrakasta?
Gaur egun, musikarekin gustura sentitzeko ez dut behar ohiko arrakasta hori. Badakit zer den, eta ez dut esango gaur egun gorroto dudanik, baina arrakasta beste modu batean ulertzen dut eta ulertze berri hori askoz ere sanoagoa da. Jasangarria da eta eroso sentitzen naiz horretan. Kantak idazten ditut, aurkezten ditut publikoaren aurrean, gustatzen zait publikoaren gertutasuna sentitzea. Hori eskaintzen dit zirkuitu txikietan ibiltzeak, herri baten parte sentitzen naiz, kultura baten pieza bat, eta hori onartzen dut. Gustura sentitzen naiz herria dutenen aurrean. Herri txikietan zure publikoak herria osatzen du; hau da, hirietan ez da hori gertatzen, publikoa zure publiko da. Herri txikietan, aldiz, ez da zure publikoa bakarrik, zabaldu egiten da. Publikoa dago osatuta herriko jende ezberdinekin eta hor sortzen da beste harreman klase bat. Nik asko eskertzen dut, asko disfrutatzen dut.
Garai batean, gizartea aldatzeko proiektua zenuten esku artean. Gaur egungo musika taldeetan ikusten duzu jarrera hori?
Gaur egungo artistek argiago dute artea egin nahi dutela. Akaso, beste ezaugarri hori ez dute horrela baloratzen, ez dakit, e… Dena dela, gaur egun, kontuan izan behar dugu Euskal Herri mailan artista dotoreak ditugula. Gazteak oso formatuak datoz, artistikoki ideiak guk baino argiago dituzte, gu baino askoz ere kapazagoak, ez dituzte gure ezaugarri bereziak, baina behar al dituzte? Uste dut beste bide bat jorratzen ari direla, eta hori eskertzekoa da.
Pandemiak nola eragin du kulturgintzan?
Pandemiak erakutsi du mundua guk pentsatu baino askoz ere zoroagoa dela. Zorotasun horretan ikusten ari garen espektakuluak dira goi mailakoak. Ikusten dugu zein ahulak garen gizarte bezala, noren eskuetan gauden. Ezin dugu ahaztu gure egunerokoan zein garrantzitsuak diren ahaztuta geneuzkan hainbat gauza. Hirietan tabernek duten pisu soziala. Badute gizarteari ematen zaion erantzun zabal bat: hori guztiori sortzen da kalean. Gaude kultura barik, eta hutsunea sentitzen da. Orain ematen ari naizen saioetan sumatzen da jendea egarriz dagoela: mundua ez da Instagram, Amazon… Klik bati eman eta ze pozik nagoen nire etxean, ni bakarrik masturbatzen. Ez, guk behar dugu beste zerbait; animalia sozialak gara, eta ez dugu baloratzen ez badugu pandemia bat aurrean.