Arabako Lurraldea Historikoaren Hondakinen Inbentarioak (6 hilabeteko atzerapenarekin argitaratua) Arabako hiri-hondakinen kudeaketari buruzko urteko datuak aztertzen ditu. Toki erakundeei dagokie eskumen hori, baina Araban, Gasteizen izan ezik (hondakinen %75), gainerako udalerriek kuadrillen esku utzi dute kudeaketa enkargu baten bidez.
Arabako 51 udalerrietatik, Kripanek (Arabako Errioxa) bakarrik lortu ditu nahitaez bete beharreko helburuak (%55 2025erako). Gainerako alkateek ez dute hondakinen arloko onespena lortu, eta, kasu batzuetan, oso urrun daude hori lortzetik.
Gainera, onura handiak lortzen ditu hainbat alderditan:
- 1. Soziala: tokiko enplegua sortzeko gaitasun handiena sortzen duen sistema da, ez bakarrik bilketan, baita berrerabilpenaren eta birziklatzearen ondorengo faseek sor ditzaketen enpleguan ere.
- 2. Ekonomikoa: ustiapen-kostu txikiena duen sistema da, bereziki hidrokarburoekiko mendekotasuna zuzenean murrizten delako, ez baitu ura probintzia osoan zehar garraiatu edo mugitu behar (materia organikoaren %50 baino gehiago ura da), eta, gainera, kutsatzen duenak ordaintzen duela dioen printzipioa ezartzea ahalbidetzen du.
- 3. Ingurumena: ekonomia zirkularrarekin eta hondakinen kudeaketaren hierarkia-printzipioarekin bat datozen berrerabilpenaren eta birziklatzearen ehuneko handiagoa gaitzeaz gain, garraioari lotutako CO2 eta zabortegien CH4 emisio atmosferikoak nabarmen murrizten dira, besteak beste.
Gaur egun, Eltziego (Arabako Errioxa) bezalako udalerriek jarri dute martxan sistema hori, eta Burgu ezartzeko fasean dago. Itxura guztien arabera, Arabak ezagutzen du iraunkortasunaren bidea.
Baina datuez eta errealitateaz haratago, oraindik badira eredua aldatu nahi ez dutenekiko interesak. Horren ondorioz, 2014az geroztik, berrerabiltzeko edo birziklatzeko hondakin potentzialen kopurua %21etik %34ra baino ez da igaro, urtero 43 milioi euro baino gehiago erabili arren.
Amaitzeko, 2021eko Behatokiaren datuen arabera eta hondakinen hierarkiak ezartzen duen ordenari jarraituz, Arabak suspenditu egiten du bereziki honako hauetan:
- Prebentzioa: %7,5 baino ez da murriztu biztanleko hondakinen sorrera (kilogramo/biztanle/urte), 2010arekin alderatuta (helburua %15 da 2030ean).
- Berrerabilera: egungo %0,4arekin, 2030erako %5eko helburua lortzetik urrun gaude.
- Berrerabiltzea eta birziklatzea: ez da lortu 2020rako ezarritako %50, eta zaila dirudi 2025ean %55 eta 2035ean %65 lortzea.
- Birziklatze espezifikoa: egungo %14arekin, ez du bio-hondakinen %55 lortzen, nahiz eta biztanleriaren %74k organikoko gaikako bilketa ezarrita izan. Era berean, ontzi arinen birziklapenaren ehunekoan ere eteten da, egungo %33arekin; 2025erako %65eko helburua ez da lortzen.
- Balorizazioa: egungo %3a baimendutako %15etik urrun dago.
- Ezabaketa: 2030ean, oso urrun gaude %10eko minimizaziotik, oraindik hondakinen %53 Gasteizko makro-zabortegian uzten baitute.
Laburbilduz, 2023an, udalerriek, kuadrillek eta Aldundiak sakon berrikusi beharko dituzte Arabako Hiri Hondakinak Prebenitzeko eta Kudeatzeko 2017-2030 Planeko (PRU2030) neurriak, porrota ez betikotzeko.