Martxoaren 3an 45 urte beteko dira Gasteizko herria astindu zuen sarraskia gertatu zenetik. 45 urte poliziak langileen batzarra tiroz suntsitu zuenetik. 45 urteko duintasuna, etengabeko borroka, ahanzturan eror ez dadin eta justizia egin dadin. Denbora horretan, langileen borrokak, antolakunde hasiberriak, sare solidarioen sorrera edo eskubide sozial, ekonomiko eta politikoen defentsa lehen pertsonan kontatzen dituzten ahotsak galtzen ari gara. Azkena, duela egun gutxi, Jesus Fernandez Navesen ahotsa amaitu zenean.
"Langileen borrokak lehen pertsonan kontatzen dituzten ahotsak galtzen ari gara; azkena, Jesus Navesena"
1976ko martxoaren 3a odolez grabatua dago hiri honen oroimenean. Baina hiri hori bera zorretan dago, eta historiatik ez ezabatzeko lan egin behar du; ez bakarrik gertatu zena, baita zergatia ere. Gaur egungo eta etorkizuneko belaunaldiei azaldu behar diegu zer arrazoik bultzatu zituzten milaka pertsona haiek kalera ateratzera, beren eskubideen alde borrokatzera. Azaldu behar dugu zergatik suntsitu zuten batzar bat ke-potoekin eta balekin, eta kontatu behar dugu, halaber, ordutik hona lan nekaezina egin dela egiaren, justiziaren eta erreparazioaren bila.
Lehen urte haietatik, herriak ez du ahaztu. Hainbat saiakera huts egin ziren monolito bat jartzeko, hamargarren urteurrenean Pedro Mari Martinez Ocio hil zuten leku berean ukabila bost barrarekin jartzea lortu zuten arte. Ondoren, beste monumentu, esku-hartze artistiko eta mural batzuk iritsiko ziren. Hori guztia, musikak, zinemak edo literaturak lau hamarkada hauetan zehar martxoaren 3ko oroimenari egin dioten ekarpena ahaztu gabe.
"Azaldu behar dugu ordutik hona lan nekaezina egin dela egiaren, justiziaren eta erreparazioaren bila"
Baina oraindik urrats bat falta da. Ezinbestekoa da Asisko San Frantzisko eliza, arratsalde tragiko hartako agertokia, oroimenaren gune bihurtzea. EH Bilduk 2011n planteatu zuen, eta orain, eliza gurtzara itxita dagoela, aldarrikapen horrek zentzu handiagoa du.
Norbaitek imajinatzen du Holokaustoaren memoriaren zentroa Auschwitzen ez egotea? Edo Nelson Mandela 27 urtez hartu zuen penala orain apartheidari buruzko museo bat ez izatea? Nola azal liteke Martin Luther King hil zuten Memphisko motel hura orain museo bat ez izatea? Eta hain urrutira joan gabe, nola ez luke Gernikak bere bonbardaketa gogoratuko?
Munduaren luze-zabalean memoriaren zentroei buruzko adibide asko daude. Eta horietako askok badute zerbait berezia: gertaerak gertatu ziren espazio berean kokatzen direla. Horregatik, Gasteizek ez du aukera pasatzen utzi behar. Peña Ganchegui arkitektoak diseinatutako Asisko San Frantzisko eliza, berez, monumentu arkitektoniko bat da. Baina bere hormak eta leihoak, oraindik ere, sarraski horren lekuko mutuak dira. Izan ere, oraindik bala-zuloak ikus daitezke.
"Urrats bat falta da: ezinbestekoa da San Frantzisko eliza oroimenaren gune bihurtzea"
Hori dela eta, Asisko San Frantzisko eliza Martxoaren 3ko memoriarako eta data horrek biltzen duen guztirako gune bihurtzeko prozesua martxan jarri behar da, atzerapenik gabe. Lehenik eta behin, Gotzaindegiak, behar izanez gero erakundeekin lankidetzan, beste leku bat bilatu behar dio gaur egun dagoen jaiotza-erakusketari. Ez dugu zalantzan jartzen erakusketa horrek pizten duen interesa, baina uste dugu uko egin diezaiokeela gaur egun duen espazio berezi eta esanguratsu horri.
Hortik aurrera, mugimendu memorialistekin eta, batez ere, biktimekin, memoriaren zentro horren edukiak eta kudeaketa definitu behar dira. EH Bildutik zentro dinamiko eta didaktiko baten aldeko apustua egiten dugu, arrazoiak, gertaerak eta ondorioak azaldu ahal izateko, eta bertan askotariko jarduerak egin ahal izateko: hitzaldiak, proiekzioak, formatu txikiko emanaldiak.
Publiko guztiei zuzendutako zentroa: bizi direnei eta bisitatzen gaituztenei, lehen pertsonan bizi zutenei eta 1976ko martxoaren 3a zer izan zen eta zer esan nahi duen ere ezagutzen ez dutenei. Bienvenido Peredak, Francisco Aznarrek, Romualdo Barrosok, Pedro Mari Martinez Ociok eta Jose Castillok merezi dute. Balaz zauritutako ehun pertsona baino gehiagok merezi dute. Gasteizek merezi du. Haien izenak eta borroka ez daitezela ahanzturan geratu.
Miren Larrion
Iritzi artikulu hau argitaratzean, ALEAk ez ditu bere gain hartzen egileak adierazitako iritziak, ezta horiekin lotutako erantzukizunak ere. Zure iritzia bidali nahi baduzu, idatzi erredakzioa@alea.eus helbide elektronikora.