Terrorismoaren Biktimen Memorialari Gasteizko urrezko domina emateko ekitaldia izan zen abuztu hasieran. Jakin dugu, halaber, 15 elkarte memorialistek erabakiaren aurka egin dutela, Estatuaren indarkeriaren biktimak umiliatzea egotzita.
Duela denbora bat Memoriala bisitatzeko aukera izan nuen eta orain arte nire iritzia gorde dut, biktimekiko errespetuagatik eta batez ere enpatia eta elkarrizketa behar dituen gai honetan liskar dialektikoaren dinamikan ez erortzeagatik. Hala ere, hiriko sari handiena eman izanak eta Memorialak urte hauetan mantendu duen dinamikak kritika hau idaztera eraman naute, errespetuan oinarrituta, baina baita errespetu hori bera Estatu terrorismoaren biktimentzat irmo exijituz ere.
Nire ustez, Memorialak aurkezten digun kontakizunak gabezia handi bat du oinarrian, eta horrek bere hormen artean bitarteko ugarirekin azaltzen den narratiba osoa kaltetzen du. Indarkeria politikoa azaltzeko "gatazka" alde batera uzteko ahaleginak Estatua "ekuaziotik" aterarazten du, terrorismoa fenomeno soziologiko-kriminal-ahistoriko gisa aurkeztuz, gizarte "gaixoetan" sortzen dena, berdin Ipar Irlandan, Palestinan, Berunaren urteetako Italian edo Euskal Herrian. Hala, terrorismoari Estatu demokratikoko segurtasun indarrek aurre egingo liokete; eta, batzuetan, gehiegikeria batzuk egin ditzakete, baina ezin dira inola ere talde terroristen ekintzekin parekatu.
Arazoa sortzen da egiaztatzen denean, gure kasuan eta zoritxarrez beste askotan bezala, abusu horiek giza eskubideen urraketa oso larriak direla, hala nola hilketa politikoa edo torturaren ohiko praktika, gobernuaren adostasunarekin eta biktimarioen zigorgabetasunarekin.
Argudioak gogora ekartzen dit, buelta emanez, ekintza terroristen justifikazioa, esanez ez daudela ondo, baina inoiz ez direla sistemaren egiturazko indarkeriaren parekoak izango. Ideia horri eusteko, historia bihurritu behar da, hipotesi nagusiarekin bat ez datozen egoerak alde batera utziz edo interpretatzera behartuz, batzuetan interpretazio paradoxikoak edo alboratuak eginez, batzuetan absurdora hurbilduz. Memorialean terrorismoa honela sailkatzen da: lauki ideologikoak, terrorismo nazionalista, eskuin muturrekoa, ezker muturrekoa, fundamentalista islamikoa... Badakigu tipologia itxien araberako edozein sailkapenek arazoak dituela, azalpen argitasun arrazoiengatik justifika badaiteke ere.
Beren sufrimendua ikusezin bihurtzea, berriz biktimizatzea da, egia eta justizia izateko duten eskubidea ukatzea
Memorialaren kasuan, nire ustez, justifikazio horrek ez du balio, Euskal Herriko indarkeria politikoaren (edo terrorismoarena, nahiago baduzue) azalpena argitzen baino gehiago lausotzen baitu. GAL eskuin muturreko terrorismotzat jotzea, adibidez, nahiz eta zenbait egile hala izan, ezkutatu egiten du gobernu sozialista baten sortu eta mantendu zuela, beste gobernu baten beharrezko adostasunarekin, Espainian eta Frantzian. Sailkapen tipologiko horrek gertakarien interpretazioan prozesuaren ideia ere ukatzen du, horregatik esaten nuen ahistorikoa dela. Nola kalifikatu, adibidez, ETAn militatu eta ekintza terroristak egin zituztenak eta ondoren PSOEn amaitu zutenak, ETAren terrorismoa erabat salatuz, kasu batzuetan haren biktima izanik.
Edo nola sartu azalpen ahistoriko batean ETAtik frankismoaren aurka armekin borrokatu zirenak: terroristak ala askatasunaren aldeko borrokalariak? Eta diktadurak hil zituenak ez al dira biktimak? Memoriala, beraz, gertaerak sinplifikatzen ari da, eta ez oroimenaren kudeaketa intelektual txar batek eraginda, baizik eta motibazio politiko batek eraginda. Izan ere, motibazio horren arabera, "kontakizuna" Estatuak terrorismoaren aurka irabazi beharreko borroka bat da, eta terrorismoari gertatutakoaren gaineko edozein erantzukizun kentzen dio. Horrela bakarrik ulertzen da ETAk hildako Meliton Manzanas torturatzaile frankistak tokia izatea terrorismoaren biktima gisa, inolako aipamenik egin gabe diktaduraren zerbitzura egindako ekintza kriminalari. Edo 1976ko martxoaren 3an Poliziak Gasteizen hildako langileak biktima ez izatea, baizik eta "bazterreko ohar" bat, ETAk hiltzen jarraitzen zuen bitartean une nahasi batean hiltzen zirela azaltzen duena.
Memorialaren kontakizunak, azken batean, ezkutatu egiten du estatu terrorismoa, baina hura existitu zen, eta hor daude haren biktimak hori egiaztatzeko. Normala da umiliatuta sentitzea.
Beren sufrimendua ikusezin bihurtzea, berriz biktimizatzea da, egia eta justizia izateko duten eskubidea ukatzea, eta Memoriala bisitatzera joaten direnei errealitatearen zati bat ezagutzeko aukera ukatzea, ezinbestekoa baita gure herrian terrorismoa (edo indarkeria politikoa, nahiago baduzue) osorik ulertzeko.
Zorionez, garaiak aldatu dira, eta ezberdinen arteko ulermen politikoen beharra gero eta nabarmenagoa da. Zertan laguntzen dute ulermen horretan kontakizunaren ikuspegi unibokoak, irabazi beharreko bataila gisa ulertuak? Nahiago nuke Memorialeko arduradunek, gainerako eragile politiko eta sozialek bezala, bat egitea ikuskera inklusiboago eta ez aurkako jarrerarekin.
Kontakizun hori eraikitzeko oinarri etikoa biktima guztientzat eskubide berdinak (egia, justizia eta erreparazioa...) ematen dituen printzipioan baino ezin da oinarritu, biktima nor den alde batera utzita, –Estatua barne, noski–.
Juan Ibarrondo, idazlea
Iritzi artikulu hau argitaratzean, ALEAk ez ditu bere gain hartzen egileak adierazitako iritziak, ezta horiekin lotutako erantzukizunak. Zure iritzia bidali nahi baduzu, idatzi erredakzioa@alea.eus helbide elektronikora.