Hirurogeita hamarreko hamarkadaren amaierako tradizionalegiak eta oso instituzionalizatuak ziren jai ofizialen ordezko gune gisa sortu ziren. Herri adierazpen aldarrikatzailea, parte-hartzailea, kooperatiboa eta solidarioa dira txosnak. Hasiera batean, baliabide urriak zituzten eta erakundeei aurre egiten zieten kolektibo eta talde soziopolitiko ia legalek zazpi egunez okupatutako eta konkistatutako espazio publikoa izan zen. Garaiko jai-programa tradizionalaren eta ofizialaren alternatibaren bila ibiltzea zen helburua. Hor min ematen die. Baina, borroka, tematze, herri-presio eta kudeaketa onaren ondoren, txosnek herritarren onarpena eta txaloak jaso eta, erakundeen onespena ere lortu dute.
Gaur egun, txosnetako herri-kolektibo askok izaera borrokalaria eta aldarrikatzailea galdu badute ere, oraindik ere erreferente sozial eta kultural garrantzitsua dira, eta, horri esker, orain arte elkarrizketa eraikitzailea izan du Gasteizko udalarekin. Horrela, txosnek antolatutako jai-eremua behar bezala mantentzeko kudeaketa eta ezinbesteko baliabideak erraztea lortu da, eta, horrela, ekarpen handia egin zaie Gasteizko jaiei. Gaur egun kosta egingo litzaiguke jaiak txosnarik gabe gure gain hartzea.
Orain, ordea, txosnek erakundeekiko haustura planteatu behar izan dute, eta erakunde fiskalarekiko liskarrari ekin behar izan diote, erakunde horrek ez baitu inoiz ekarpenik egin, eta orain, berriz, tiketa digitalaren eskakizun burokratikoarekin dator. Bistan denez, Foru Ogasuneko egungo arduradunek ez dakite zer ordezkatzen duten txosnek, eta ez dakite zer den txosnen historia eta ibilbidea, eta ezin dute ikusi txosnek zazpi jaiegunetan egiten duten jarduerak ez duela zerikusirik irabazizko jarduera ekonomikoarekin.
Txosnek ez lukete beren jarduera justifikatu behar, ez baitira negozioak edo enpresa pribatuak, baizik eta gizarte-taldeak, jai-garaian kultura-ekitaldiak antolatzen eta urtean zehar praktika sozial, solidario eta aldarrikatzaileetan gutxi bildutako dirua inbertitzen dutenak. Bere jarduera ez da irabazizkoa. Inork ez du etekinik ateratzen beretzat. Bere jarduera herrikoia eta autogestionatua da. Langileak boluntarioak dira, eta denbora librearen zati bat hainbat lan-txandatan ematen dute, parekorik gabeko lankidetza-sistema solidario batean modu altruistan ahaleginduz.
Txosnek jaiei egiten dieten lana eta egiten duten ekarpena balio kolektibo sozial eta kultural estimaezin gisa babestu beharko litzateke, eta inola ere ez da zigortzeko modukoa izango.
Jaien pribatizazio eta oportunismo ekonomizista eta enpresarial gero eta handiagoaren aurka, herri-jardueraren zerga-sistema burokratiko eta fiskalizatzailearen aurka, txosnak balio kultural alternatibo, feminista, aldarrikatzaile eta euskalduna dira.
Gora jai alternatiboak! Gora txosna herrikoiak!
P. G. Ardanaz (Poio) eta Javi Aguillo
Iritzi artikulu hau argitaratzean, ALEAk ez ditu bere gain hartzen egileak adierazitako iritziak, ezta horiekin lotutako erantzukizunak. Zure iritzia bidali nahi baduzu, idatzi erredakzioa@alea.eus helbide elektronikora.