Beti da ona begi-bistakotik hastea, polizia agenteek egiten duten lan zaila berariaz aitortzea. Izan ere, askotan, testuinguru korapilatsuetan jardun behar izaten dute, tentsioa eta arriskua izaten den egoeretan. Beste lanbide publiko batzuetan ere izaten dira testuinguru korapilatsuak; adibide batzuk aipatzearren, suhiltzaileek suteen edo erreskateen aurrean, edo gizarte-zerbitzuek bazterkeria egoeran eta kalteberatasun handian dauden pertsonak artatzen.
Ona da, baita ere, lerro hauen helburua hasieratik zehaztea. Azken aldiko gertakarien argitan beharrezkoak diren hausnarketak egitea da asmoa, polizia lanean "giza eskubideetan oinarritutako ikuspegi" bat ezartzeari buruz, polizien lanaren ikuspegi integral, sistematiko eta instituzional baten inguruan gogoeta egitea, "politikak eta jarduerak giza eskubideak errespetatzeko, babesteko eta eraginkor bihurtzeko betebeharraren ikuspegitik" aztertuz, betiere poliziek "pertsonen eta komunitatearen eskubideen bermatzaile gisa" lan egin behar dutela gogoratuz.
Era berean, ona da gogoratzea bilera baketsuetarako eskubideak indarkeriarik gabeko bilerak babesten dituela helburu zehatzetarako, batez ere adierazpenerako, eta eskubide indibidual bat dela, kolektiboki gauzatzen dena, NBEko Giza Eskubideen Batzordeak jaso duen bezala. Beraz, oinarrizko eskubidea da eskubide zibil, politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalak erabat gozatu eta gauzatu ahal izateko, eta demokrazia barneratzailea defendatzeko, gizarte justu eta baketsua lortzeko, pertsona guztientzako bidezko garapena edo justizia klimatikoa sustatzeko. Manifestazio baketsuak funtsezko modu bat dira biltzeko, adierazteko eta elkartzeko askatasunerako eskubideak gauzatzeko.
Bultzadak, trafikoa etetea edo eguneroko jarduerak oztopatzea, adibidez, "ez dira indarkeria"
NBEko Giza Eskubideen Kontseiluak izan duen bilkuran, gure herrialdeko polizia jardunen eta indarraren erabileraren inguruan sortzen ari diren eztabaiden berri izango balute bezala –batzuetan neurriz kanpokotzat salatu direnak –,"ereduzko protokolo bat" aurkeztu du, "poliziek manifestazioen testuinguruan giza eskubideak sustatu eta babes ditzaten". Ispilu on bat da gizarte gisa geure buruari begiratzeko, eta polizia lana zehaztasunez definitzeko.
Protokolo honek gomendio praktikoak jasotzen ditu, estatuei eta beren agenteei laguntzeko gaitasun instituzionala, arauak, protokoloak, estrategiak eta beharrezko prozedurak sendotzen, eta giza eskubideen arloan nazioartean dituzten betebeharrak betetzen, zehazki "giza eskubideak errespetatu, sustatu eta babesteari dagokionez, eta manifestazio baketsuak errazteari dagokionez". Batik bat poliziei zuzentzen zaie, batez ere erabakitzeko eta agintzeko ahalmena dutenei, esparru estrategikoan, taktikoan eta operatiboan bilera baketsuak errazteaz arduratzen baitira, bereziki manifestazioak.
Protokoloak, adibidez, polizien lanean indarra erabiltzeari buruz ohartarazpena egiten du, eta NBEko Giza Eskubideen Batzordeak adierazitakoa jasoz, manifestazioak baketsuak direla aurreikusi behar dela esaten du, kontrako froga sinesgarririk ez badago behintzat, eta baketsutzat hartzen jarraitu behar da, parte hartzaileek "indarkeria orokortua eta larria" egiten ez badute. Bultzadak, trafikoa etetea edo eguneroko jarduerak oztopatzea, adibidez, "ez dira indarkeria". Bilera baketsuen eta ez direnen arteko lerroa beti argia ez den arren, Batzordeak adierazi duenez, "bilerak baketsuak direla uste izatearen aldeko presuntzioa" nagusi izan behar da. Gainera, parte hartzaile batzuen indarkeria ekintza isolatuak ezin zaizkie egotzi beste batzuei, ez antolatzaileei, eta are gutxiago manifestazioari.
Manifestazio bat salbuespenez eta azken neurri gisa sakabanatu behar da, "manifestazioak, oro har, baketsua izateari uzten dionean edo indarkeria eta lesio larriak gertatzeko berehalako mehatxu handia dagoenean". Une oro, poliziek zuhurtasun-printzipioari jarraitu behar diote. Printzipio horrek neurri egingarri guztiak hartzea eta alternatiba posible guztiak kontuan hartzea eskatzen du, indarkeriarik gabeko bitarteko guztiak barne, manifestazioen testuinguruan indarra erabiltzea saihesteko. "Indarra erabiltzeko erabaki orok printzipio hauek bete behar ditu: legezkotasuna, beharra, proportzionaltasuna, ardura, diskriminaziorik eza eta kontuak ematea".
Polizia ereduari buruz eztabaidatzea zaila baina beharrezkoa da
Hurbileko poliziari ere heltzen dio, eta gogorarazten du herritarrak lasaitzen saiatu beharko luketela, eta aitortzen du, gainera, hainbat testuingurutan, haien ageriko presentziak ez duela beti lortzen ondorio hori, eta beste aukera batzuk eraginkorragoak izan daitezkeela, duela gutxi egindako manifestazio baketsuetan egiaztatu ahal izan den bezala. Manifestazio horietan, istiluen aurkako indarren presentzia poliziala, Ertzaintzaren Brigada Mugikorra deiturikoa, oso handia, publikoa eta erabat agerikoa izan da, eta istiluak gertatzeko kezka areagotu du.
Irekitako eztabaidan, eta berriki zauritutako pertsonak (horietako batzuk larri zaurituak) agertu diren gertakarien aurrean, geure buruari galdetu behar diogu ea EAEko polizia-indarrek, Ertzaintzak eta udaltzainek ezagutzen eta lehenesten ote duten beren polizia lanean giza eskubideei buruzko ikuspegia, giza eskubideak errespetatzeko, babesteko eta gauzatzeko betebeharretik abiatuta haien politikak eta jarduerak aztertzeko, ordena publikoa mantentzeko gailentzen den segurtasun-dinamikak saihestuz. Era berean, gure geografiako auzo jakin batzuetan ustez arrazializatutako identifikazioak dakartzaten aurreiritzi eta estereotipo kaltegarrien salaketek poliziaren jardueran diskriminaziorik ez izateko betebeharra hausten dutela adierazten dute, Ertzaintzaren barruan "asindikal" deituriko protesta batzuetan izandako jokabideak ahaztu gabe; izan ere, protesta horietan, oso modu kezkagarrian, baimendutako agresibitate adierazpenak eman dira, baita Legebiltzarraren ateetan ere.
Polizia ereduari buruz eztabaidatzea zaila baina beharrezkoa da, eta poliziek egiten duten lan nekeza aintzat hartuta, nazioartean giza eskubideei buruzko prestakuntza intentsiboko politikak eta praktikak ezartzeko zabaltzen ari diren jarraibide berriei erreparatu beharko lieke, polizia jardunari eta indarraren erabilerari buruzko eredu desberdinak hartu beharko lituzke, abusuzko polizia-praktikak baztertu beharko lituzke – une oro kontuak emanez eta polizien edozein abusuren aurrean tolerantziarik gabeko politika txertatuz –, eta ordena mantentzeko taktiketan ikuspegi militarizatuak alde batera utzi beharko lituzke.
Azken batean, "pertsona eta komunitatearen eskubideak bermatuko dituen" polizia-kultura baterantz aurrera egitea, Nazio Batuek protokoloan proposatzen dizkiguten eta eztabaida irekian oinarrizko erreferentzia izan daitezkeen eta izan behar duten oinarrizko printzipioetatik abiatuta.
Juan Ibarrondo eta Josu Oskoz, giza eskubideen aldeko Argituz elkarteko kideak.
Iritzi artikulu hau argitaratzean, ALEAk ez ditu bere gain hartzen egileak adierazitako iritziak, ezta horiekin lotutako erantzukizunak. Zure iritzia bidali nahi baduzu, idatzi erredakzioa@alea.eus helbide elektronikora.