Nekatutak ikuskizuna aurkeztu zuen 2021ean, eta biran aritu ondoren bideoan grabatu zuten Donostiako Antzoki Zaharrean. Interneten dago ikusgai. Stand-up komedia asko kontsumitzen eta egin nahian aritu ostean, ausartu zen Telleria bere lehen lan luzea plazaratzen, eta goranzko joera izan du ordutik. Lehenbizikoa hain ondo atera izanaren presioarekin, bigarren lana aurkezteko bira abiatuko du orain.
Ba al dago umore goserik Euskal Herrian?
Bai, jendeak hori adierazi dit behintzat. Ikuskizuna bukatu nuenetik dezente ibili gara laukote edo boskotean plaza asko egiten, eta ondo hartu gaituzte. Beste diziplina batzuetan jendeak agian proposamenak bultzatzen ditu eta gertatzen da hain erantzun oparorik ez jasotzea. Beraz, gosea badago, nabarmen, eta zorionekoak gu halako erantzuna izateagatik.
Lehen 'stand-up special' edo bakarrizketa luzea grabatu duzu euskaraz. Aitzindaria sentitzen zara?
Lotsa ematen dit horrek. Jendea aritu izan da lehenago, eta esango nuke aitzindariak horiek direla, inor ez zebilen garaian ere ari zirenak. Ion Txiki eta Jon Plazaolaren lehen bakarrizketak, Bea Egizabalenak, Mirari Martiarena eta Idoia Torregaraik ere denbora asko daramate batetik bestera. Baina nabaritu izan dudana da ez zegoela egonkortuta formatua, edo ez zela gehiegi ikusten. Nik argi nuen apustu sendoa egin nahi nuela honen alde, ondo eszenaratu eta landu. Serio heldu nahi izan diot, asko maite dudalako formatu hau. Eta uste dut jendeak nabaritu duela apustu hori, esan izan didate profesionaltasuna nabaritzen dela. Bestela ere, komedian loraldi bat ematen ari da Euskal Herrian, eskertzekoa da.
"Umorea nahiko salataria da,
eta behar du askatasunetik eta
errebeldiatik"
Umorea euskaraz, 'stand-up' formatuan, zein egoeratan dago? Kultura falta da?
Kultura pixka bat falta da, bai. Nabari da jendea ez dagoela ohituegi formatu honetara. Jendeak esan izan du euskaraz ez zela posible, halako sineskeria batzuk badaude. Euskaraz egin izan dira apustu batzuk, baina gehiago agian euskalgintzatik, pedagogia modura erabili nahian umorea. Jendea euskarara gerturatzeko, baina era berean barre egin dezala jendeak. Anbizio gehiegikoak izan dira agian, ez da erraza gauza guztiak asetzea. Guk zortea izan dugu, ez dugulako bizi izan euskararekiko kezkatik. Beti alerta, noski, baina euskara normalizatuagoa daukagu inguruan. Orduan, guk euskaraz egingo dugu, baina euskararen kezka hori burutik kenduta, umoreari begira zuzenean. Iruditzen zait kultura hedatzen jarraitzea ona izango dela, jendeak geroz eta gehiago kontsumitu zabalduko zaizkielako ateak estilo desberdinetan dabiltzan komikoei, angelu ezberdinetatik ekiteko.
Uste duzu bestelako asmo pedagogikoak edukitzeak, euskararen aldeko asmo politiko edo kulturalak kasu, kalte egiten diola umoreari?
Kalterik ez dut uste egiten dionik, umorea beti izango da tresna erabilgarria. Baina ordena bestelakoa da halakoetan. Alegia, guk helburu hau daukagu, eta helburu horren zerbitzura jarriko
dugu umorea. Eta hor zaila da eraginkorra izatea. Umorea nahiko salataria da, eta behar du askatasunetik eta errebeldiatik. Helburu zehatz batekin zoazenean publikoak nabaritzen du, eta
nolabaiteko mesfidantza sortzen da. Kalte ez nuke esango, baina ezberdina da umorea baliabide
bezala erabiltzea edo umorea izatea bere horretan helburu. Esango nuke orain gabiltzan komikoon
kasuan hori dela gosea, goazen komedia egitera, formatua esploratzera, ea zer lortu dezakegun,
bestelako premisa argirik gabe.
Ez duzu euskararen pedagogia egin nahi, baina badaukazu euskaraz egiteko konpromisoa. Zein gabezia ikusten dizkiozu hizkuntza aldetik, ohitura aldetik? Oso ohikoa da erderara jotzea txistea amaitzeko.
"Publikoak gidatzen zaitu, 'stand-up'-a egiteko ezinbestekoa da jendea"
Nik apustu oso garbia daukat euskararen alde, baina erreparo pixkat ematen dit hori aldarrikatu edo azpimarratzeak. Nik ezin nuen beste inola ere egin, bizi dudan errealitateagatik, jaio naizen testuinguruagatik. Izango balitz Burgostik etorri den pertsona bat, euskara ikasi eta komedia egin nahi duena euskaraz, hor badago txalotzeko moduko jarrera. Nire kasuan, ez da hala, oso natural bizi dut. Horregatik azpimarratzeak lotsa ematen dit, iruditzen zait txalo erraza bilatu nahian ibiliko banintz bezala. Baina egia da konpromisoa badudala. Etxean, gurasoak euskaltegiko irakasle izan dira biak, eta genetikan markatua daukagu. Erderakadaren bat botatzean zigortzen dut nire burua, gainditu beharreko zerbait bezala ikusten dut errekurtso hori. Hor berriz ere sineskeriak sartzen dira, euskaraz ezin dela eta halakoak. Egin behar dena da, hizkuntza guztietan bezala, pentsatu, eta txisteak ondo antolatu. Halere, nik inongo momentutan ez dut sentitu gazteleraz edo ingelesez errazagoa litzatekeenik.
Euskarazko kultura hori sortu beharra ere egongo da? Ohitzea ere euskarazko txisteak entzutera.
Bai. Eta grabaketa egitea ere bazen pixka bat horregatik. Grabatu dezagun euskaraz, jendeak kontsumitu dezala eta gurpil hori martxan mantendu, edo martxan jarri, ez dakit. Harro sentitzen naiz, baina aldarrikatzeak ere lotsa ematen dit, populismoari beldurrez, baina bete ere egiten nau. Euskaraz ari gara, noski, nola bestela?
Umorearen mugei buruz badago aspaldiko eztabaida. Zertaz egin behar den barre, zertaz ez.
Oso eztabaida korapilatsua da, bateko edo besteko polemikak tarteko mahaigaineratzen dena noizbehinka. Esango nuke hogei urtean ez dela ondorio oso garbirik atera. Arriskutsua ere bada eztabaida, txisteak zehaztasunez aztertzen hasitakoan ni ere larritu izan naizelako, berez kontua ez zenean hainbesterako. Baina uste dut hori gertatzen dela testuingurutik kanpo zabiltzalako. Eszenatokian esaten duzun hori esango bazenu beste testuinguru batean, beste tonu batekin, oso ezberdina litzateke, iraingarria edo erasokorra ere bai. Horregatik eztabaida hauek ematerakoan iruditzen zait pixka bat formatutik deskonektatzen garela. Formatuak baditu bere kodigoak, eta mundu horren barruan ulertu behar da. Hori esanda, hala ere, iruditzen zait oso jarrera erreakzionarioa dela esatea gaur egun ezin dela ezeri buruz hitz egin. Orain dela hogei urte egiten ziren txisteak, ez dakit zeri buruz, gaur egun lekuz kanpo daude asko. Komiko ona da bizi den garaia ulertzen dakiena, eta garaiarekin dantza egiteko gaitasuna duena. Jendeak ez badu jada barre egiten txiste horiekin, ez da gizartea oker dagoela. Gizartea aldatu da, eta jakin behar duzu gizartearen neurri berean aldatzen. Adierazpen askatasuna eta hau eta bestea, bai, baina korapilatsua da. Garrantzitsua iruditzen zait sormen prozesuan esan ahal izatea, hau agian ez dut sartuko.
"Askok, euskararen normalizazioaren izenean, kontrakoa egiten dute"
Gaiari nondik begiratu izango da kontua?
Bai, eta interesgarria da fokua beti nola jartzen den komikoarengan. Eta irudipena daukat publikoak ere badaukala ardura komikoak esandakoa interpretatzeko eta kritiko izateko. Askotan publikoa infantilizatu egiten da, burua ondo egituratuta ez balute bezala. Publikoak ere jakin behar du, hau erosiko diot, beste hau ez. Komiko bezala, arriskatzea ere ondo dago. Bestelako posizio batzuk, agian txalogarriagoak direnak, errazago hartu daitezke, arrisku gutxiago dute. Gero egia da betikoa dela, gizonak gauza arriskatuak esaten. A ze pereza.
Zein dira zure erreferenteak?
Nire erreferente iniziatikoa Louis CK komiko amerikarra izan zen, gerora ere curriculum gorabeheratsu samarra eduki duen tipoa. Momentu transzendental samarra izan zen niretzat Netflixen 2017 izeneko bere monologoa ikustea. Ate dezente ireki zizkidan eta jabetu nintzen horrelako zerbait egitea posible zela. Uste nuen hitz egin beharko zela barregarriak ziren gauzei buruz, anbizio gutxiagoko planteamendua nuen. Eta bat-batean ikusi nuen Louis CK hitz egiten abortuaz, erlijioaz, eta bonba bat iruditu zitzaidan, asko harrapatu ninduen. Gerora joan naiz beste batzuk deskubritzen, Marc Maron, Hannah Gadsby edo Mike Birbiglia adibidez, eta beste prisma bat ireki didate, gai pertsonalak nola lantzen dituzten ikusita.
"Jendeak esan izan du euskaraz ez zela posible bakarrizketak egitea"
Eta Euskal Herritik?
Euskal Herrian, material sortzaile bezala, Asier Kortabarriak zer ideia dituen eta materiala nola planteatzen duen iruditzen zait oso freskoa, asko gustatzen zait. Beñat Iturbe ere aditu handia da. Gero Ana Goitiak, adibidez, sekulako egurra ematen du eszenatoki gainean, Iker Plazaolak ere bai. Julen Portillo ere hasieratik ikusi dugu, nola aldatu den bidea egin ahala. Bakoitzak bere doaiak ditu.
Komikoek esan ohi dute badaudela txiste errazak, eta beste batzuk gehiago landu beharrekoak, leku deserosoetara eramaten zaituztenak. Ezberdintasuna ikusten duzu?
Bai. Badaude txiste batzuk oso eraginkorrak direnak hasieratik, baina aspergarri egiten direnak azkar. Zailagoak direnek gehiago betetzen zaituzte, tentsioa mantentzen jakin behar delako. Nik Nekatutak ikuskizunean ere gozatzen nuen horrekin. Sartu txisteren bat ETAri buruz, Ertzaintzari buruz, eta ikusi jendea aztoratzen. Ikuskizun berrian, adibidez, badaukat bloke bat sexu erasoei buruz. Beldurra ematen dit hemen esateak, testuingurutik kanpo, baina beno. Bloke horretan ni lasai nago, argi daukat ez dudala ezer txarrik esango. Baina gaia mahai gainean jartze hutsak sekulako tentsioa sortzen du, eta askotan arraun egin behar izaten da jendea zure aldera ekartzeko, jendeak abandonatu egiten zaituelako. Pilulatxo batzuk ere bota behar izaten dira, jendea lasaitzeko, argi utziz zure posizioa, zuk ere bat egiten duzula salaketekin. Eta tentsioa surfeatu, nolabait, azkenean bota ahal izateko bota nahi duzun ideia hori.
Zein ekarpen egiten diozu euskararen normalizazioari?
Esan dut ez dudala aldarrikatzen euskaraz aritzearena. Esango nuke askok, normalizazioaren izenean, kontrakoa egiten dutela. Etengabe ari bazara azpimarratzen, euskaraz egin, euskaraz sortu, ari zara pixka bat hori anormaltzat jotzen. Euskararen normalizazioan zer egiten dudan? Euskaraz aritu, euskaraz aritze horri aparteko bonborik eman gabe.
"Komiko ona da bizi den garaiarekin dantza egiteko gaitasuna duena"
Ikuskizunetara gazte asko doazela diozu. Gazteak erakartzeko modu bat izan daiteke umorea?
Izan daiteke. Baina erronka oso zaila da, euskara gertu sentitzen ez duten gazte asko euskaraz jartzea. Gure alde izan dezakegun elementua da ez garela inoren izenean hitz egiten ari. Bakoitzak bere materiala du, ez gaude inorekin ezkonduta. Eta askatasun puntu hori nabaritzen du jende gazteak. Jaurlaritzaren izenean kanpaina bat egitera etortzeak atzeraka ematen du, normala den bezala, autoritate elementu horregatik. Telebistan ere badaude lerro batzuk, hemendik bai eta hortik ez. Zuzeneko emanaldietan halakorik ez dagoenez, uste dut jendeak sentitzen duela bibrazio ezberdin hori.
Aldea sumatzen duzu zonalde euskaldunagoetatik ez hain euskaldunetara?
Nabaritzen dena da euskara hain erabilia ez den testuinguru horietan zer nolako saiakera egiten den horrelako zerbait programatzerakoan, eta esker ona iristen zaizula beste intentsitate batekin. Pozgarria da Iruñera joan eta ikustea Laba espazioan zer ari diren antolatzen, eta zer grina daukaten. Etsaia gertuago izateak pilak nola jartzen dizkizun. Nire kasuan, Tolosan, erlaxatuago gaude. Nabaritzen da hor bestelako indarra dagoela, eta beste epikotasun bat ematen dio. Noski, hobea litzateke normalduago balego panorama, baina argi ikusten da nola aldatzen den egoera, eta zein konpromiso maila dagoen leku batzuetan.
Nolakoa da prozesua, ideia bat sortzen zaizunetik azken bertsiora?
Lehenik eta behin, oharrak hartzea. Ideia bat etortzen zaizu, eta ikusten diozu potentziala, zerbait baduela. Hortik aurrera, idatzi, bueltak eman, nondik jo dezakedan pentsatu, eta bide horretan agertzen dira aurreikusi ez zenituen beste lerro batzuk ere. Behin formulatuta, jendaurrera eraman behar da, jendearen erreakzioak irakurtzeko. Askotan zure aurreikuspenak okerrak direlako, espero ez duzun lekuan egiten dute barre, eta indartsua uste zenuen lekuan batere ez. Jendeak argi uzten du beti, gidatzen zaitu. Publikoa ezinbestekoa da stand-upa egiteko.
"Nahiko lotsatia naiz, nahiko insegurua, baina denborarekin gogortu egiten da azala"
Momentu txarrak edo deserosoak izan dituzu bakarrizketetan?
Bai, bai, bai. Izan ditut, ezinbestean. Uste dut horretatik libre ez dagoela inor. Giroa sortu beharra dago. Komikoaren eta publikoaren ardura da hori, baina zuk bideratu beharra duzu. Batzuetan sortzen da, eta beste batzuetan ez. Baina prozesuaren parte da, saiatzen naiz gehiegi ez atsekabetzen. Denborarekin ere gogortzen da azala.
Zuk lotsarik ez duzu inoiz izan, edo prozesu bat izan da?
Nahiko lotsatia naiz, nahiko insegurua. Baina egia da jendea zeureganatzen saiatze horrek beti estimulatu izan nauela. Baina gertatu izan zait, emanaldia bukatuta pentsatzea harropuzkeria puntu batekin aritu naizela, eta ez da sentsazio atsegina. Saiatzen naiz rollo onaren espirituarekin
konektatzen, eta jarrera hori eramaten oholtzara.
Eta zuri nondik datorkizu 'stand-up' egin nahia?
Txikitatik izan dut hizkuntzarekiko miresmena, hizkuntzarekin jolasteko joera. Euskaltegi batean jaio ginen. Eta umoreak ere betidanik erakarri izan nau. Irratian hasi eta entretenimendua lantzen ibili nintzen. Telebistan ere bai. Idaztea ere gustatu izan zait beti. Baina banuen sentsazioa beste espazio bat behar nuela egin nahiko nukeen guztia egiteko, beti herren gelditzen zitzaizkidalako. Louis CK ikustean jakin nuen hau zela kantxa perfektua, dena elkartzen duena. Gero jendaurrera eramatea gainera, asko asebetetzen du horrek. Gustatzen zaizkidan elementu pila bat biltzen ditu stand-upak.
Nola ikusten duzu euskal umoregintza?
Momentu oso gozoa bizitzen ari dela uste dut, oso eferbeszentea. Formatuak sortzen ari dira, jendea elkartzen eta nahasten, eta oso momentu polita da, batez ere erantzuna ere halakoa izaten ari delako. Oso baikor nago euskal eszenarekin.
'Ni ni ni' lan berrian zer espero dezakegu?
Nekatutaken umorea egin nahi nuen, eta ia berdin zitzaidan zerri buruz, oso umorearen zerbitzura. Hor esploratu nituen txisteak, erremateak eta beste. Gerora, eremu pertsonalagotik hitz egiten zuten komikoak ikusita, pentsatu nuen beste balio bat zeukala horrek, ezberdina dela komikoak bere sentitzen duen materiala defendatzea. Jabetu nintzen nik gauza asko asmatu egiten nituela. Iruzur egiten bezala sentitzen nintzen. Nire tontakeriak izango dira agian, baina konturatu nintzen gehiago betetzen ninduela zerbait errealagoa eskaintzeak. Ordubete inguruko show bat da hau ere, baina nire errealitatearekin konektatuagoa dago.