Etxean hil nahi zuen, baina... azken asteak Lakua egoitza pribatuan eman zituen, Forondako Atea kalean. Leku ez oso gomendagarria, baina legezkoa. Legea hausten du... baina ez nahikoa. Has gaitezen.
Mantentze eskasa duten pareta zikinak. Elementu mugikorrak igarobideetan. Karga-jasogailua egokitutako igogailuaren ordez; gelak goian daude eta erabiltzaileek hemendik igo behar dute. Bidea estutzen duten besaulkiak. Erabiltzaile gehiegi.
Osasun-alerta aktibatu zenetik, egoitza publiko edo pribatuen erabiltzaile guztiak konfinatu zituzten. Egoerak eskatzen duen bezala, ezin zen bisitarik egin. Zein izan zen Lakua egoitza pribatuaren lehen erreakzioa? Telefonoa hartzeari utzi.
Etsita eta haserre, ez nekien ezta nora jo ere. Lehenik, egoitzako arduradunari kexa bat aurkeztea erabaki nuen. Ez zuen inolako irtenbiderik eskaini. Ikusitakoak ikusita, egoeraren berri eman nien GOFEri, Gasteizko Sindikoari eta Claudia Venceslao batzarkideari.
"Zein izan zen Lakua egoitza pribatuaren lehen erreakzioa? Telefonoa hartzeari utzi"
Martxoaren 18tik 30era, 44 aldiz deitu nuen egoitzara telefonoz. Bi dei erantzun zituzten, baina... behin bakarrik hitz egin ahal izan nuen berarekin. Arrazoia: Esperanza Ozaeta Vianak "dei gehiegi" jasotzen zituen. Gehiegi?
Telefono mugikor bat eramatea erabaki genuen. 92 urte ditu eta bakarrik ez da moldatzen, beraz, gutxienez erabiltzen lagunduko ziotelakoan geunden. Ezta pentsatu ere. Behin bakarrik hitz egin ahal izan zuen mugikor horretatik (lagundu zioten bakarra), eta bidalitako whatsappak oraindik irakurri gabe daude.
Martxoaren 28an bere urtebetetzea izan zen. Zorionak eman nahi genizkion. Egun hartan nire ahizpak 52 aldiz deitu zuen Lakua egoitza pribatura. Ezin izan zuen nire amonarekin hitz egin. Ez zuten telefono madarikatua hartu. 92 urte zituen. Nik ere ezin izan nuen zoriondu.
Egoitzak, hori bai, senide bati jakinarazi zion "urtebetetzea txokolatada batekin" ospatu zutela. Ahaztu egin zitzaion adieraztea, ordea, hilaren 28rako koronabirusaren lehen sintomak hasiak zirela. Ahul zegoela eta "katarroa harrapatu" zuela. Erantzukizunak?
Astelehenean, hilak 30, 48 ordu beranduago, arrebak berarekin hitz egin ahal izan zuen. Egoitzak dei egin zion. Gripeak jota nabaritu zuen, eta amonak esan zion ez zegoela ondo. Katarroa zuen. "Potxa" zegoen.
"Normaltasuna" edo berririk gabe apirilaren 1era arte. Egun horretan Txagorritxun ingresatu zuten. "Oinak puztuta" zituelako eta "arnasa hartzea kostatzen" zitzaiolako lekualdatu zutela jakinarazi zion egoitzak senide bati.
Ez naiz medikua, eta kosta egiten zait "oin puztuen" eta "arnasa kostata" hartzearen arteko harremana ulertzea. Are gehiago geroago baieztatu zutenean Covid-19ko lehen kasua erregistratu zutela egoitzan.
"Aldundia? GOFE? Protokoloak? Zergatik ez zuen inork ezer egin martxoaren 28tik apirilaren 1era arte?"
Badakite. Zomorroa barruan dago. Beste erabiltzaile bat Txagorritxun sartu zen asteartean, hilaren 31n. Hasiera batean "arritmiagatik" sartu zen, eta koronabirusean positiboa zela ondorioztatu zuten.
Arabako Foru Aldundia? GOFE? Protokoloak? Zergatik ez zuen inork ezer egin martxoaren 28tik apirilaren 1era arte? Erabateko konfinamendua, baina ez al da ezer egiten Arabako "zero eremuetako" batean atzemandako kasu baten aurrean?
Bistan denez, Covid-19ak ez zituen bakarrik bi gaixo Lakuako egoitza pribatuan. Astelehenean, apirilak 6, hil zen egunean, jakin genuen dagoeneko sei zirela kutsatutako erabiltzaileak. Zenbat izango dira gaur? Hori ezin dugu jakin.
Ez al dago arduragabekeriaren bat martxoaren 28an hasi eta apirilaren 1era arte luzatzen den gelditasunean? Hori al da jarduteko modua? Prozedura jarraitu zen? Ba al du zerikusirik ez-egite horrek kasuak 1etik 6ra haztearekin?
Osasunarekin negozioa egiten duen pertsonen legezko biltegia. Infekzio-gune pribatua, horrelako krisi bati aurre egiteko baliabide nahikorik gabekoa, eta kontrolik gabekoa. Langileen ratioa oso txikia da gertatzen ari denerako.
"Egoitza pribatuen eta zaintza-baliabideen egoera erabaki politikoen ondorioa da"
Baina... Zer gertatzen da langileen ratioarekin? Bada, Arabako Foru Aldundiak hain gaizki araututa daukala... betetzen dutela. Eta emakumezko langileek, gehien arriskatzen direnek, 997 euro gordin kobratzen dituzte hilean. Hemen ere, dena legezkoa.
Egoitza pribatuen eta zaintza-baliabideen egoera erabaki politikoen ondorioa da. Ehunka familiari bizitzea tokatu zaiguna erabaki okerren ondorioa da. Alda daitezkeen eta premiaz aldatu egin behar diren erabakiak.
Zergatik egoitza hau ez da izan gizatiarragoa erabiltzaileekiko eta familiekiko? Zergatik ez zuten telefonoa hartzen? Asmo txarrez? Noski ezetz. Langileak gainezka daudelako; gainezka, txandak bikoizten eta lankideen bajak beraiek betetzen.
Eta norena da erantzukizuna? Egitez edo ez-egitez babesten duenarena. Egoera horri bermeekin eta gizatasunez aurre egiteko behar adina neurri eta baliabide eskatzen ari ez denarena.
"Amonaren hileta egitea debekatzen didan osasun-alarmako egoerak bihar lan egiteko aukera emango dit"
Kasu gehiago. Lakua egoitza pribatua salbuespena al da lurraldean? Ez. Sanitas, Gorbea egoitza edo Lakua egoitza pribatua: pertsonen biltegiak dira, legezkoak, gure lurralde historikoan, Araban.
Eta orain zer? Milaka hildako eragin dituen osasun krisia. Dimisiorik gabeko krisia. Nire amonaren gorpua zaintzea edo hileta bat egitea debekatzen didan osasun-alarmako egoera bat, baina bihar nire lankideekin batera berriro lan egiteko aukera emango didana.
Krisiak azaleratu du gure herriarentzat nahi dugun egoitzen ereduan esku hartzeko beharra. Etenaldia tokatzen da: zein hiri, probintzia eta herri ereduren alde egin nahi dugu zaintzan? Egungoa duina ote da?
Hau al da 25 urte barru bizi nahiko zenukeen herri eredua? Pertsonen biltegi horiek ahalbidetzen dituen herrialde bat? Aitona-amonak horrela tratatzen edo tratatzen uzten duen eredua?
Gure kasua ur tanta bat baino ez da; momentuko larritasunak praktika arduragabe eta erregulazio eskasak argitara atera ditu. Zenbat denbora gehiago jarraituko dugu gizarte gisa huts egiten?
"Jaso nahiko genukeen giza zaintzaren eredu duin baten aldeko apustua egin behar dugu"
Kontakizun hau amaitu nahi dut herri honetako osasun publikoak bere egitekoa bete dezan dena ematen ari diren pertsona horiek guztiak gogoratuz. Garbiketa, sukaldeak, administrazioa, erizaintza, medikuak... Baita eremu pribatuan daudenei ere.
Erantzukizunen unea da. Hau hemen eta orain gertatzen ari da… onartzen delako. Pasibotasuna eta azalpen luzeak begi-bistakoa dena esateko: baldintza horietan, naturala da hiltzea. Premiazkoa da eredu duin baterantz aurrera egitea.
Hainbeste urtez luzatu den ziklo hau itxi beharra dago. Jaso nahiko genukeen giza zaintzaren eredu duin baten aldeko apustua egin behar dugu. Zein herrialde eraiki nahi dugu?
Esker mila danoi eta bereziki Txagorritxu Ospitaleko langileriari. Baita gure amona erresidentzian zaindu zuten eta gainezka dauden langileei. Esan bezala, garbitzaileetatik hasita, mediku, sukaldari, banatzaile eta hor, egunero egunero, onena ematen duzuenoi.
Beti arte amona. Hurrengo geltokia: Esperanza. Itxaropena.
Iñaki Landa