Urtarrilean bi greba deialdi izan dira euskal hezkuntza publikoko irakasleen sektorean, otsailean beste bi deituta daude eta, Eusko Jaurlaritzak erakusten duen jarreragatik, badirudi gatazka luzea izan daitekeela. Pertsona askok galdetzen dute zer gertatzen ari den deialdi horiek jarraipen hain masiboa izan dezaten, baldin eta, azken batean, irakasleona opor onak eta soldata duinak dituen kolektiboa bada.
Duela gutxi, lagunekin izandako solasaldi batean, galdera horri erantzuten saiatu nintzen, eta Erich Frommek bere jaioterria, Amerikako Estatu Batu hiperkapitalistak, Mexikorekin alderatzeko erabili zuen adibidea izan zen, burura etorri zitzaidana: "Mexikon bada kultura bat non arotzak oraindik ere gozatu egiten duen aulki on bat egitean, eta ez du azkar eta onura irrikaz egiten". Posible al da une honetan irakasleok sistema produktibo kapitalistak irentsi nahi duen arotz mexikar hori izatea? Artikulu honekin gai hori aztertzen saiatuko naiz.
Zailtasunak zailtasun, eskola publikoan gutxieneko autonomia mantendu dugu gure lana garatzeko. Hala ere, azken urte hauetan, irakatsi eta ikasteko prozesuan maisuaren irudia subjektu aktibo gisa desplazatzea normalizatzen duen prozesua azkartzen ari da. Dinamika hori arotz mexikarrak jasan ahal izan zuenaren antzekoa izango litzateke, tailerra utzi eta muntaketa-kate batean lan egin behar izan zuenean eta bere lanarekiko lotura galdu zuenean. Ezinbestean, pertsona produkzio-sistemaren zerbitzura geratu zen.
Arotzak mailuak, lixagailuak, metroak, zerrak... erabiltzen ditu. Guk liburuak, arbelak, klarionak, ordenagailuak, programazio didaktikoak... Badirudi gure eskoletan eta institutuetan tresnak inoiz ez bezalako zentraltasuna hartzen ari direla. Ematen du bizia hartzen dutela eta irakasle lanak ardatz izan behar duen subjektu bihurtzen direla. Gainerako subjektuak, ikasleak eta irakasleak, bigarren maila batean uzten dira, ideario pedagogiko eta/edo teknologikoen atzetik.
"Azken urte hauetan, irakatsi eta ikasteko prozesuan maisuaren irudia subjektu aktibo gisa desplazatzea normalizatzen duen prozesua azkartzen ari da"
Prozesu horren adibide bat teknologia berrien zeregina da. Pandemiarekin, geletako digitalizazioa bizkortu egin zen, eta, bide batez, ziurtapen digitalak lortzera behartu gintuzten. Garrantzitsuena ez da ordenagailua ezagutza bat edo bestea lortzeko erabilgarria den, ez. Garrantzitsuena tresna hori erdigunean jartzea da, klaustroen edozein iritzi edo erabakiren gainetik jartzea.
Ikastetxeak ordenagailuz eta pantaila digitalez bete dira. Tresna digital hauekin agindu bat iritsi da: digitalizazioa nahitaezkoa da, hau ezinbestez egin behar da, goitik dator eta. Digitalizazio formatu horrekin, enpresa pribatuak hezkuntza publikoan sartzen ari dira, eta datu baliotsuak ateratzen dituzte beren interes korporatiboak puzten jarraitzeko. Horri dagokionez, elkarrizketa batean, Naomi Kleinek Silicon Valleyren promesa faltsuak kritikatu zituen: "Teknologia hau gure bizitzak hobetzeko modu bat bezala saltzen dute, baina, egia esan, kapitalismoak bere erabilera bultzatzen du onurak maximizatzeko".
Ebaluazioarekin gauza bera gertatzen ari da, bizitza osoan erabili dugun tresna bat lekualdatzen ari zaigu, konpententzien bidezko ikaskuntza deiturikoaren barruan sistema ebaluatzaile berri bat artikulatu dute, eta elur-jausi bat bezala harrapatzen gaitu. Sistema horren konplexutasunak eta administrazio-kargak ebaluazioa zeregin alienatzaile bihurtzea eragiten dute, ikasgelako errealitatetik kanpo.
Konpetentzien bidezko ikaskuntzak ikasleak bizitza errealerako prestatzen dituela suposatzen da. Egia esan, pixka bat ikertzearekin nahikoa da eredu hau nork osatu zuen eta benetan zein interesi erantzuten dien ikusteko. Jacques Delorsek, politikari eta multinazional bateko zuzendariak, bere bizitzan ikasgela bat zapaldu ez duen arren, hezkuntza-paradigma berri hau oparitu zigun, botere korporatiboari ederto datorkiona.
Europako patronal handiek ikaskuntza-eredu horretan aurkitzen dute beren ideologia gure gizarteetan sartzeko bide ezin hobea. IRethinking Education estrategia (Europako Batzordea, 2012) hezkuntza-lege guztietan aipatu da azken hamarkadan. Dokumentu horretan adierazten da hezkuntza merkatuaren beharretara egokitu behar dela. Europako Batasunaren arabera langile batek garatu behar dituen gaitasunak irakurri besterik ez dago, gure eskoletan sartzen ari diren ideiekin duten antzekotasuna ikusteko: digitalizazioa, lidergoa, ekintzailetza, giza kapitala, finantza-hezkuntza, lehiakortasuna...
Patronalentzat enpresa gizakiaren eta jainkotasunaren erdigune neuralgikoa da. Haien burua enpresari gisa ikusten duten ekintzaileak heztea al da eskolaren zeregina? Denok enpresariak bagara kapital-lan gatazka desagertu egiten da, jada ez dago esplotatzailerik, ezta esplotaturik ere, jokaldi ezin hobea Jacques Delorsentzat eta bere lagunentzat! Ikuspegi horretatik, semaforo batean janaria saltzen duen haurra merkatuan baldintza berdinetan lehiatzen den ekintzailea da. Hau ez da asmakizun bat, Latinoamerikan autonomoentzako formazioetan erabili den adibide erreala da.
Enpresa-ideologiarekin konpententzien araberako ikaskuntza iristen da, eta hura garatzeko munstro burokratiko bat ezartzen da: programazio ulertezinak, inora ez iristeko paper-orduak eskatzen dituen kalifikazio-sistema, esparru pedagogiko korapilatsua... Hori guztia irakasleen iritzirik gabe. Konpetentzia-makina funtzionatzen jartzen dute, eta guk tornu bat balitz bezala ekoitzi behar ditugu piezak.
Prozesu hori guztia etengabeko azelerazio-testuinguru batean bizitzen ari gara; berrikuntza gehiago eta gehiago, proiektu gehiago eta gehiago, lan karga gehiago eta gehiago, sor daitezkeen premia guztiei erantzutera iritsi behar gara, eta ikuspegiak amaigabeak dira. Izan ere, batzuetan, ez dago inposaketarik, gu geu gara gero eta ekimen gehiagotan sartzen ari garenak. Hartmut Rosak gure garaiko ezaugarrietako bat bezala aztertzen du fenomeno hori: "Gure gizartearen berezko azelerazio prozesuek alienazio modu larriak sortzen dituzte, pertsonen autonomia ahultzen dutenak".
"Programazio ulertezinak, inora ez iristeko paper-orduak eskatzen dituen kalifikazio-sistema, esparru pedagogiko korapilatsua..."
Autore honek denboraren kontra etengabe korrika egitera eramaten gaituen egitura bat deskribatzen du. Hiperkontsumoaren gizarte kapitalistan dena lorgarria delako ilusioa sortzen da, egiteke dauden gauzen zerrenda asko ditugu, baina ez dugu ezertarako denborarik. "Ez dut ezertarako astirik" edo "lehertzeko zorian nago" esaldiak egunerokotasunaren parte bihurtu dira. Dinamika horrek baldintzatzen al du gure irakaskuntza lana? Ez dakit, agian oker nago eta hipotesi hori hobeto aztertu eta justifikatu behar da. Hala ere, etengabeko azelerazioaren antitesi gisa, Gaztela eta Leongo langile auzo bateko institutu bateko zuzendariari egindako elkarrizketa datorkit burura. Kazetariak bere ikastetxeko emaitza akademiko bikainen atzean zegoen errezeta magikoaz galdetu zion, eta gizonak zintzotasunez erantzun zion: "Ez dugu ezer berezirik egin, beti egin izan duguna egin dugu; irakasleek irakasten dute eta ikasleek ikasten dute".
Grebak erraz piztu dira, eta horien gasolina sektoreko ondoeza izan da. Ondoez horri heldu ahal izateko, funtsezkoa da ondoeza bera ulertu ahal izatea, eta Nancy Fraserrek azterketa horretarako gako bat eman digu: "Kapitalismoaren ezaugarririk garrantzitsuena merkatuko indarrei giza asunto garrantzitsuenak ematea da". Horietan gaude, botere korporatiboaren oinetan funtsezko zerbitzu publikoa jarri nahi duen prozesu batean murgilduta. Patronal handiek argi dute; zerbitzu publikoek enpresa gisa funtzionatu behar dute, eta ideia hori saltzeko kutsu pedagogikoz blaitutako marketin mota berri bat sortu dute.
Paradigma pedagogiko oro mundua ulertzeko modu bati lotuta dago, eta inposatzen ari zaizkigun hori, ikusi dugu, nondik datorren. Niretzat Paolo Freirek defendatzen zuen paradigmak Erich Frommek aipatzen zuen arotz mexikarraren antza du, honela zioen maisu brasildarrak: "Ezagutza ikaslearen eta maisuaren errealitatetik abiatuta eraiki behar da, haiek direlako funtsezko bi subjektuak".
Jose Masa, irakaslea.
Iritzi artikulu hau argitaratzean, ALEAk ez ditu bere gain hartzen egileak adierazitako iritziak, ezta horiekin lotutako erantzukizunak. Zure iritzia bidali nahi baduzu, idatzi erredakzioa@alea.eus helbide elektronikora.