Hertzainak taldearen kontzertuak berriz ere taula gainean batuko ditu Josu Zabala (Otxandio, 1954) eta Miren Narbaiza Mice (Eibar, 1986) Gasteizko Mendizabala zelaietan, 2019an Euskalduna jauregian gertatu zen moduan. Azkeneko kontzertuan izango diren kolaboratzaile zerrenda luzearen artean izango da Mice, Arabako hiriburuan sortu zen taldeari bertan amaiera emateko. Oholtzak batu aurretik, baina, ALEAk elkartu ditu rock taldearen hasiera haietan topaleku izan zuten Alde Zaharreko Bodegon Gorbea taberna ezagunean; itxita jarraitzen du tabernak –2023an irekiko ditu ateak berriz ere–, baina salbuespena egin dute luxuzko gonbidatuentzat.
Zer oroitzapen datozkizue Boden?
M. N.: Oroitzapen laburrak ditut, baina oso onak egia esan. Gustua hartzen ari nintzaionean itxi zuten kar-kar. Gasteizera iritsi eta pandemia urteak ere tokatu zaizkit, eta taberna honekin bezala, hiriarekin ere harremana etenaldi batekin bizi behar izan dut.
J. Z.: Gobedon Bordea. Horrela esaten genion txantxetan. Aterpe itzela zen hau. Momentu historiko hura bizi izan genuen, non Gasteiz Euskal Herriko kultura alternatiboaren hiriburu izan zen, Espaina mailan puntako lekua, eta hemen fenomeno bitxi bat gertatu zen; txikitero guztiak pikutara bidali eta gazteek hartu zuten kale osoa, txanpinoien gisan agertu ziren musika zeukaten tabernak, eta horrek eztanda efektu bat eragin zuen. Hiriko gazte guztiak leku jakin batean batzen ginen, Euskal Herriko beste inon gertatu ez zen kontzentrazioa. Eta arazo komunak dituen jendea batzen bada, zerbait gertatzen da, eta kultura alternatibo itzela egosi zen hemen, fanzineetatik hasi, estilo guztietako taberna zuloetara, Gaztetxea gerora, Hala Bedi, prozesio ateoak eta la hostia. Garai haietan, gainera, asmakizun garrantzitsuena egin genuen: gau-pasa. Arratsalde osoa Zapaterian zehar egiten genuen, El Abuelotik hasita, eta Bode zen inguru hauetan ixten zen azkeneko taberna, arratsaldeko uholdearen amaiera puntua. Hemendik beste zenbaitera joaten ginen, eta Las Vegasen amaitzen genuen gosaltzen, lanera zihoazen langileek orujotxoa hartu bitartean. Gu fauna hartako beste espezie bat ginen. Bizimodu bat konpartitzen genuen jendea ginen, eta filosofikoki ere esango nuke gaur egunean ez dagoen batasun bat existitzen zela, nahiz eta oso anitzak izan gure pentsamenduetan. Garai hartan ez zegoen entretenimendurik guretzako, telebista kate bi zuri-beltzean, ez zegoen aurrekonturik kulturarako, erabat ahaztuta geunden, politikarien zerrendatan azkena ginen, eta guk geuk sortu behar genuen gure entretenimendua. Musika talde ugari sortu ziren orduan.
Zu jaio baino bi urte lehenago atera zuen lehen lana Hertzainak-ek, Miren. Nola heldu zinen taldea ezagutzera?
M. N.: Etxean musika nebarengandik jaso nuen. Gogoan dut adibidez Denboraren orratzak diskoa bagenuela. Baina Hertzainak herri musikaren parte da, nerabe zarenerako hainbat ezagutzen dituzu, eta nerabetan konturatzen zara kalean eta tabernetan kulturaren parte garrantzitsu bat dela. Gaur, adibidez, Altsasuko ikastetxean egon naiz, eta Aitormena ezagutzen zuten 14-15 urteko gazteek... Beste mundu bat asmatu zuten, eta haiei esker egiten dugu egiten duguna, kate amaiezin batean.
Zer izan zen Euskaldunan haiekin jotzea?
M. N.: Izugarria izan zen. Motibo askogatik. Gonbidapena jaso nuenean bertigo izugarria sentitu nuen, eskertuta erabat, baina baita ere oso handi geratzen zitzaidan sentsazioarekin. Kristoren esperientzia polita izan zen; horrelako jendetzaren aurrean sekula kantatu gabe nengoen gainera. Oso zaila da iraganeko talde bat barrutik bizitzea, pasatako garaiak direlako, baina halako aukerek hurbiltzen zaituzte edo irudikatzera zaramatzate zer izan ahal zen hura. Momentu batean han sentitu nintzen, sasoi hartan, jende haren erdian. Atetxo bat ireki zidaten beraiekin momentu oso magiko bat bizitzeko. Pasada bat izan zen Euskaldunan jendearen berotasuna, zein handia den eta zein gertu sentitzen zen jendea. Eta oraingo honetan ere inpresio handia eman dit gonbidapena jaso dudanean.
'Hertzainak. Jaio eta bukatu'. Nolakoa izango da urtarrilaren 6ko Gasteizko kontzertua, Josu?
J. Z.: Batetik publikoa orain aske izatea nahi genuen, zutik, halakoak zirelako Hertzainak-en kontzertuak, eta, bestetik, ez genuen inor kalean utzi nahi. Eta, noski, Gasteizen behar zuen. Lehen pentsatzen nuen zor bat genuela hiri honekin, eta hainbeste feedback jaso ostean, pentsatzen dut hiri honek ere zor bat duela gurekin kar-kar. Denok zordun. Benetako azkena izateko baldintza ezinbestekoa zen Gasteizen izatea. Emozio handiko topaketa bat izatea espero dut, eta gure aldetik ahalegin guztia egingo dugu horretarako. Kontzertu hauetan esango nuke publikoa dela %70a, publikoak ematen diola dimentsio bat edo beste; talde bat egon daiteke teknikoki perfekto, baina ez badu konektatzen ez da berotasunik izango, ez da izango kontzertu on bat. Honetan kantu zahar batzuei azken despedida emango diegu; kantu zaharrak, baina horien artean gaur egun ere zentzu handia duten kantak.
Berrikusi eta egokitu behar izan dituzue?
J. Z.: Banan-banan erabaki dugu zer egin. Gure garaian ez genituen sekula kantuak amaitzen, oso gutxi zeuden amaituta, entsaio bakoitzean detalle bat hemen, tontakeri bat han... eta batzuetan buelta osoa eman kantuari. Beti saiatzen ginen kantuen zerrendak ez errepikatzen kontzertuetan, funtsezkoa zen erosoegi ez egoteko, eta geure buruari beti erne egotera behartzeko. Oraingo honetan ere bai. Euskaldunan jo ez genituen kantu batzuk joko ditugu orain; kantu batzuei beharbada buelta osoa eman diegu, eta beste batzuekin erabaki dugu entzun beharreko bertsioa izan behar dela jendeak memorian duena. Beti saiatu gara berriak izaten, eta hori izan da hau lantzerakoan arazoetariko bat... Zer bertsio joko dugu? Gorputzak eskatu diguna.
"Segur aski espiritu kritiko eta borrokalari hura mantentzen dutenak raperoak dira gaur egun"
Josu Zabala
Kantu borrokalari eta kritikoak ziren.
J. Z.: Taldea sortu genuenean, gure koitadutasun eta inozotasun hartan, Euskal Herria hankaz gora jarri nahi genuen, dena aldatu nahi genuen. Ametsak kristorenak ziren; gero segur aski mundua ez dugu hainbeste aldatu, eta munduak aldatu gaitu gu. Gaitegi zabala zen, eta zerikusi handia zuen gure bizitza moldeekin. Oro har, oso kantu autobiografikoak dira, gehienek badaukate detonante jakin bat eta zergati oso konkretua, askotan ez duguna aipatzen. Saiatu ginen, gainera, independenteak izaten, eta korrontearen kontra joaten beti, eta hori uste dut izan zela gure ekarpen handiena. Momentu hartan, aurreko boladan, batez ere protesta gaiak ziren euskal musikan: gora Euskal Herria, ikurrina, euskara, Madrilek du gaitz guztien erru guztia... Eta gu saiatu ginen autokritika herrira ekartzen, eta pentsatzen, tira, Madrilek erru asko dauka, baina guk ere bai, eta beharbada bada garaia geure zilborra begiratzeari uzteko.
Posible litzateke Hertzainak bat gaur egun?
J. Z.: Ez, eta igual beharrezkoa ere ez da. Ez luke zentzurik izango, nire ustez. Gizartea oso ezberdina zen garai hartan. Hasteko bagenuen kontrakulturaren erreferentzia hau Gasteizen, jende asko ginen, demografikoki gazteak gizartearen piramidean parte handi bat ginen, azkeneko baby boom-aren ondorio. Ez zegoen lekurik gure etxeetan, anai-arreba gehiegi ginen, eta kalera bidaltzen gintuzten; 21 urterekin soldaduskara, eta gero ez bueltatu etxera, búscate la vida! Gaur egun seme-alaba oso gutxi daude familietan, zainduta daude, karrera, Ingalaterrara ikastera, eta bakoitzak bere gela du, bere tenplu sakratua. Horrek gizarte askoz ere indibidualistagoa dakar. Guk erantzun bateratua ematen genien arazo komunei: etxebizitza, soldaduska, okupazioa eta beste mila arazori... Gaur egun esango nuke arazo horietako askok jarraitzen dutela, baina orain gazteek ez dutela hainbeste okupatu beharrik, badute gela bat de puta madre etxean. Ez dut esan nahi Hertzainak-en filosofia harekin ezin denik talderik sortu gaur egun; are gehiago, geure filosofia ordezkatzen dutenak segur aski ez daude rock taldeetan. Oro har, letrei erreparatuta, gauza interesgarri asko agertzen dira, dudarik ez, baina espiritu borrokalari eta kritiko hori gehien mantentzen dutenak raperoak dira, eta musika urbano berriak lantzen dituzten batzuk. Beste eremu batzuetan kokatzen da gure filosofia. Iruditzen zait rocka burgestu egin dela pila bat, eta segur aski eboluzio natural bat da, eta segur aski horregatik dago kasik hilda.
M. N.: Guk rocka egiten dugu, baina ez rockean geratzeko. Gure taldean rocka da abiapuntua, baina gustatzen zaigu beste leku batzuetara bidaiatzea. Eta rocka hilda ote dagoen? Segur aski lehenengo moldeetako rock hura bai, baina oso kontzeptu zabala da; bat nator kontrakultura edo punk jarrera hori rockean beharrean beste estilo batzuetan aurkitzen dela beharbada, baina letra gordinak eta zuzenak estilo askotan irakurri daitezkeela esango nuke, eta inoizko anitzena dela gainera. Estilistikoki, uste dut musika ekosistema nahiko zabala dugula.
Sortzerakoan, bada alderik Hertzainak-en garaiekin, Miren?
M. N.: Oso garai diferenteak dira. Nahiko erosotasunetik sortu dut beti nik. Josuren belaunaldian kaleak borborka zeuden, eta nire garaian kalean zalaparta bazegoen ere, zerikusirik ez. Horrek ez du kentzen kezkak ere bazeudela, noski, gaur egun jarraitzen dutenak. Indibidualismoak egiten du bakartzera jo, eta ondokoarekin ez konpartitzea zure problemak, edo ez ikustea zure problemak eta ondokoarenak jatorri berbera izan dezaketela, hain zuzen prekarietate izugarria daukatela gazteek; badute etxean logela bat, baina ez lukete nahi bertan egon, eta ez daukate baliabiderik irtetzeko. Eta hori ikusten da letretan. Askotan asperduraz, monotoniaz, antsietateaz, prekarietateaz hitz egiten dute, eta beraien modura ere, noski, kexatzen dira. Generoak aldatzen doaz, belaunaldi bakoitzak bere komunikatzeko modua bilatzea da kontua... Baina nik gauza oso aberatsak ikusten ditut, eta estilo askotan gainera, oso musika ona. Hala ere asko galtzen dut, gauza pila batek ihes egiten didate, denera ezin iritsi.
Eskaintza horren artean, musikariak gaur egun leku bat egitea zailagoa da?
M. N.: Musikaz bizi zaitezke musikaria ez bazara. Hori asko esaten da, eta egia dela uste dut. Eskuetatik joan zaigu kontrola zentzu askotan. Gainera ustearazi digute ezetz, ez dela horrela, Interneten garaian bizi garela eta zuk zurea egin dezakezula, banatu... Berdin du, hor betiko erraldoiak daude beste izen batzuekin lukratzen ari direnak, eta musika amu bat da behin eta berriz dirua egiteko. Zure lekua egitea lehen ere ez zen izango oso erraza, baina leku gehiago zegoen. Orain etxetik produzitu dezakezu nahieran, baina bakoitzak oraindik baditu bere mailak, eta dirua duenak segur aski azpiegitura handiago bat sortu ahalko du, presentzia handiagoa izango du, komunikabide, jaialdietan... Beti dago jendea musika ona egiten duena eta aitortzen zaiona, zorte ona duena, baina beste talde pila bat daude urteak eta urteak zain daramatenak...
J. Z.: Pasa gara musika Boden entzutetik kasko edo telefonotik entzutera. Musika zen konpartitzen genuen gauza bat. Nik sekula ez nuen musika bakarrik entzuten, beti inguratuta nire adineko jendearekin, musika berbera konpartitzen, eta horretaz hitz egiten. Esperientzia komuna zen. Orain kaletik bi pertsona gurutzatzen dira musika berbera entzuten komunikatu barik, euren esperientzia konpartitu barik. Horrek dena aldatzen du. Euskal Herrian, gainera, gauza konplikatuagoa da, garai batean azpiegitura musikal bat zegoen, momentu batean diskoetxe independente asko sortu ziren, eta mugimendu hori guztia pikutara joan da. Gaur egun talde berrientzako ez da erraza. Ezin da konparatu, bestalde, egun gazteek daukaten maila teknikoa; mila bider hobeagoa da gaur, eta oso instrumentista onak dauzkagu, eta gainera gehienak oso gazteak. Gu txotxolo batzuk ginen, esku artean zer katxarro genuen ez genekienak, eta ikastera dedikatu ginen, publikoaren aurrean ikastera. Eta gaur egun zer zaila den, eta zer gogorra den jakitea zenbat jende, kalitate eta maila dagoen batetik, eta, zer publiko eskasa, beste aldetik. Salmenta alde batera utzita, parametro hori desagertu baita gaur egun, rockaren datu esanguratsua da kontzertuetan zein den jendearen adina, oso gazte gutxi joaten da rocka ikustera. Logikoa denez, mugimendu berri batzuetan daude, perreoan... badira beste filosofia bat ordezkatzen dutenak eta beste gaztedi klase bat azalaratzen. Ziurrenik rockak inoiz baino kalitate handiagoa dauka Euskal Herrian, baina krisi oso larrian dago oro har, zoritxarrez...
M. N.: Edo zorionez. Ona edo txarra? Pasatzen den gauza bat da.
J. Z.: Bai, gurea oso ofizio demokratikoa da. Normalean langile bati ugazabak jartzen dio soldata. Musikarion kasuan ez dugu ugazabik, eta publikoak jartzen du. Zenbat publiko duzu, horrenbeste kobratuko duzu. Zenbat ordaintzeko prest dago zure publikoa zu horretaz bizi ahal izateko? Zeharo demokratikoa da, eta publikoa askotan oso tontoa da, eta ez daki baloratzen zein den musikariaren maila. Erraza da orain: gustatzen zait edo ez zait gustatzen. Eta horrek erabakiko du zein izango den zure arrakasta. Oso zaila da musikari batentzako egoera horretan funtzionatzea. Ez dago parametro objektiborik erabakitzen zein den zure soldata. Horrek ahalbidetzen du gureak bezalako taldeak adibidez sekulako arrakasta izatea kar-kar, eta beste batzuk ibiltzea...
"Beste mundu bat asmatu zuen hertzainak-ek, eta haiei esker egiten dugu egiten duguna"
Miren Narbaiza 'Mice'
Garai bateko musika konpartitzeko esperientzia aipatu du Josuk. Eta zuek ere halako esperientzia bat izan duzue 'Lautada' lan berriarekin ezta, Miren?
M. N.: Gogoeta hortik zihoan honetan ere. Gasteizko seminarioan lagun batzuek igandetan egiten duten Cinecito zine zikloaren barruan diskoa aurkezteko proposatu zidaten, eta zuzenean jo beharrean diskoa pintxatu eta entzutea pentsatu genuen. Esperientzia oso polita izan zen. A aldea eta B aldea jarri genituen... erromantiko batzuk gara kar-kar. Polita izan zen, arraroa ere bai, ez gaudelako ohituta elkarrekin musika entzutera; euren artean lasai hitz egiteko esan genien, eta irudi batzuk ere proiektatu genituen jendeak ez bazekien begirada non utzi, batzuek begiak itxi zituzten... Balio izan zuen entzunaldiari balioa emateko, eta ez hainbeste irudiari, ze gaur egun musika ez dugu entzuten, ikusi egiten dugu gero eta gehiago.
J. Z.: Friki batzuk ezagutzeko tartea ere izango zenuen? Halako saio batean...
M. N.: Ba, imajinatu! Friki asko dago Gasteizen kar-kar!
Urtarrilaren 6aren ostean zer, Josu? Musika proiektuei lotuta jarraituko duzu?
J. H.: Ajea pasako dut hurrengo egunean. Eta gero normaltasunera bueltatu eta bizi. Ni ez naiz musikari bat, ez dut sekula sentimen hori izan. Izatekotan aktibista bat izan naiz, musika erabili duena beste gauza batzuk lortzeko. Musika maite dut, noski, eta musikaren bitartez egin ditut, edo saiatu naiz, nire terrorismo partikularrak. Musikariei lotuta jarraituko dut bai, nire lagun gehienak musikariak direlako, eta beti egongo da aukeraren bat kolaborazioren bat edo beste egiteko, baina niretzako ez da ogibide bat gaur egun, denbora pasatzeko modu gustagarri bat baizik. Kolaborazio txikiak eginez jarraituko dut, orain arte bezala. Musikarik gabe bizitza aspergarriegia izan daiteke.
