Urte batzuk badira hezkuntza komunitatean ikastetxeen espazioetan prozesu eraldatzaileak martxan jartzeko lanean ari direla. Batzuetan, ikastetxeek euren kabuz egiten dute lan hori, komunitatea osatzen duten eragile guztiekin elkarlanean; eta, beste batzuetan, kanpora jotzen dute, aholku eske. Esaterako, Nondik Arkitektura eta Hezkuntza-Ikerkuntza estudiora. Bertako Ahinitze Errastik azpimarratu duenez, "eremu horiek funtsean ez dira edukiontzi huts eta sinple batzuk, baizik eta komunikatzen duten egiturak, eta bertan dagoen bizitza horretan eragina dute. Horri erantzun bat eman nahian egiten dugu lan, beti ere hezkuntza komunitatearekin elkarlanean".
Errastik azaldu du hiru fase jarraitzen dituztela prozesu guztietan: lehenik eta behin, kontzientziazio saioak antolatzen dituzte komunitatearekin gaiari buruz hitz egiteko. Gero, prozesu parte-hartzailea dator; hain justu ere, diagnosia egin, galdetegiak bete eta bestelako dinamikak antolatuz ahalik eta informazio gehien jasotzea, ikastetxearen egitasmo pedagogikoa ulertu ahal izateko. Errastiren esanetan, "hezkuntza komunitateak gaiari buruz zer duen esateko entzutean eta ulertzean datza hori". Azkenik, estudio lana dator, proiektuaren diseinua egitea.
Ahinitze Errasti: "Hezkuntza komunitateak gaiari buruz zer duen esateko entzutean eta ulertzean datza hori"
Komunitate bakoitzaren behar espezifikoei erantzuten badiote ere, egitasmo gehienek ezaugarri komunak dituztela aipatu du; esaterako, orain arteko jolastoki gehienek futbolerako eta saskibaloirako ingurunea eta askoz jota bi zuhaitz eta hainbat banku dituztela: "Horrekin apurtzea, eta ikuspegi inklusiboago batetik aniztasunari erantzun bat bilatzea da ikastetxe gehienetan errepikatzen den irizpide bat. Eta zenbat eta aukera gehiago eskaini, orduan eta errazagoa izango da aniztasunari erantzutea. Izan barne espazioetan, talde handietan edo txikietan biltzeko, edo bakarka egoteko aukerak izanda. Eta berdin, kanpo espazioetan; futbolzentrismotik pixka bat aldenduz, naturarekin erlazionatzeko guneak, esperimentatzekoak, jolas sinbolikoetara bideratutakoak, lasai egotekoak edota aske mugitzekoak izanda. Hezkuntza komunitatearen ezaugarri komunetako bat hori da; hain justu ere, erlazionatzen eta elkartzen direla bertan oso ume ezberdinak, irakasleekin eta gurasoekin".
E3 Ezina Ekinez egiteko proiektua
Errastik azpimarratu du egitasmo bat garatzerakoan "ezinbestekoa" dela eragile ezberdinen parte-hartzea. Horrekin lotuta, E3 Ezina Ekinez egiteko proiektuaren garrantzia nabarmendu du. 2016/17 ikasturtean martxan jarritako egitasmo horrek eskola-inguruneak eraldatzeko bideak bilatzen ditu. Zehazki, arkitektura, pedagogia, artea eta jolasa uztartuz, ikasle, irakasle, familia, auzokide zein diziplina ezberdinetako adituekin elkarlanean, eraldaketarako bideak eraikitzeko solasaldiak abiatu nahi dira, sorkuntza-prozesu berritzaileak esperimentatuz eta eskolaren inguruko gogoetarako lan-tresnak sortuz. Egitasmo horri esker, urtero dute aukera artistak, pedagogoak, hezkuntza alorreko profesionalak eta arkitektoak eskola ezberdinekin elkarlanean aritzeko: "Zenbat eta ikuspuntu gehiago ekarri hezkuntza espazio horien eraldaketara, orduan eta aberatsagoa izango da proiektua". Aurtengo edizioa, martxora bitartean egingo da, oraindik zehazteke dauden Arabako hiru eskola eta artisten parte-hartzearekin.
Dagoeneko herrialdeko ikastetxe askorekin egin du lan Nondik estudioak, bereziki kanpo espazioak aldatzen; tartean, Durako Ikasbidea ikastolan edo Gasteizko Zabalgana edo Odon Apraiz ikastetxeetan ibili izan dira. Azken horretan egindako prozesua azpimarratu du Errastik: "Luze samarra izan da, baina komunitatea izugarri inplikatu da; proiektua garatuta dago eta errealitate bihurtzeko bidean dabiltza". Gaineratu du, Odon Apraizeko proiektua handia bada ere, "edozein esku-hartze txiki" nahikoa izan daitekeela haur baten egunerokotasuna aldatu eta eragin positibo bat izateko.
Angel Ganiveten ere, lanean
Gasteizko Santa Luzia auzoan dagoen Angel Ganivet ikastetxean ere lanean dabiltza. Lehen Hezkuntzako jolastokia goitik behera eraldatzeko lehen pausuak ematen hasi dira bertan. Izartegia guraso elkarteko kide Miren Zumarragak azaldu duenez, kasu honetan ere "eskola komunitate osoaren lanaren ondorio da; ideia, bilera, auzolan eta, batez ere, ilusio askoren emaitza".
Egungo espazioa elementu natural, jolasgune, atseden eta sozializazio elementu berriekin eraldatu eta egokitzea erabaki zuten.
Proiektua 2018-2019 ikasturtean abiatu zen, irakasleek, ikasleek eta gurasoek osatutako Berdintasun Batzordearen ekimenez. 2020. urtean, ikastetxeak 40 urte bete zituela eta, patioaren espazioaren diseinua eta banaketa egungo egoera sozialarekin bat ez zetozela ondorioztatu zuten orduan. Horrez gain, orain arteko jolastokiak genero karga handia duela uste du Zumarragak: "Horrek mesede handia egiten die baloiarekin egiten diren joko lehiakorrei, beste espazio eta jarduera batzuen kaltetan". Hortaz, egungo espazioa elementu natural, jolasgune, atseden eta sozializazio elementu berriekin eraldatu eta egokitzea erabaki zuten.
Besteak beste, ikasleen ongizatea eta bizi kalitatea hobetzea dute helburu. Baita bizikidetza, aniztasuna, berdintasuna eta parte-hartzea sustatzea ere; ez soilik neska eta mutilen artean, baizik eta baldintza sozioekonomikoak, arraza eta aniztasun funtzionala kontuan hartuz. Gainera, ikasleen, familien eta komunitate osoaren parte hartze aktiboa sustatu nahi izan dute, "patioko kontsumitzaile hutsak izan beharrean ekoizle izatera pasatuz".
"Parte hartze aktiboa sustatu nahi dugu, patioko kontsumitzaile hutsak izan beharrean ekoizle izatera pasatuz".
Prozesua aurrera eramateko sei gune eta lau etapa zehaztu dira. Lehenik eta behin, analisia eta behaketa egin zuten; hau da, aurretiazko azterketa eta hausnarketa lana. Inkestak egin zituzten familia zein ikasleen artean, jolastoki berriari begira gabezia, behar eta desio nagusiak zeintzuk ziren jakiteko. Ondoren, bigarren fasean, proiektuaren diseinuari ekin zioten. Horretarako, jolastokirako proiektu global bat diseinatu zuten, espazio berezituetan banatuz, aldaketak faseka egin ahal izateko.
Guneak, banan-banan
Lehenengo gunean, aniztasunaren patioa dago; jolasgune zabal eta atseden eremu gisa planteatzen da, antzinako futbol zelaiaren gainean. Zirkulu pneumatiko txikiak eta pneumatiko handiak konbinatu dituzte, kolore anitzekin margotuta, irudimena sustatzeko. Bigarren gunean, auzo baratza garatzea aurreikusi dute, Ingurugiro Gaietarako Ikastegiarekin (CEA) lankidetzan. Hirugarrenean, serratokia jarriko dute; asfaltotik zuhaitz-hegalerako trantsizio eremu gisa planteatzen da; naturarekin kontaktuan dauden jarduerak eta jolasak garatzeko espazio gisa. Laugarrenean, pinudia egongo da; bertan, triangelu formako pinuz eta malda leunez inguratutako espazio bat sortuko dute, lasai jolasteko eta gune eguzkitsu bat sortzeko. Bidearen ertzetan pneumatiko sorta bat jarriko dute, egurrezko kupula geodesiko txiki bat eta tamaina handiko harriak inguratuz. Pinuen kokapena aprobetxatuz, hainbat jolas egingo dira sokekin. Bosgarrenak Hegala bezala bataiatu duten gunea hartuko du: abentura jarduerak, desnibeleko ibilbide-eremuak, sokak, sareak eta igotzeko espazioak sustatuko dira han. Azkenik, bizikleten aparkalekuen espazioa handitu eta patineteena egokituko dute.
Hirugarren fasean, proiektua gauzatuko da, Jaurlaritzak ikasleen artean mugikortasun aktiboa sustatzeko emandako laguntzari esker. Hala ere, komunitatearen borondatezko lana eta auzolanari esker, orain arte proiektuaren zati bat garatu da eta hainbat esku-hartze egin dira dagoeneko. Azkenik, proiektua garatu ahala, ebaluatzen joango dira. "Proiektua bizia eta dinamikoa da, eta ikasleen zein familien beharren arabera aldatu eta egokituko da", amaitu du esaten Zumarragak.
Zume biziekin egindako egiturak
Adibideak baino ez dira orain artekoak, baina badaude bestelako aukerak ere; horietako bat da Garaion Sorginguneak zume bizia landatuz egokitzen dituen jolasgune berdeak. Bertako Miren Beitia Arriolak gogorarazi du Garaionen aspaldi dabiltzala natura elementu ezberdinekin lanean jolastokiak eraldatzen; hasieran, basoko hostoak edo platano adarrak erabiltzen bazituzten ere, Frantzian eta Alemanian zume bizia erabiltzen zutela ikusi eta Euskal Herrira ekartzea erabaki zuten.
Miren Beitia Arriola: "Jolastokietan natura txertatzea proposatzen dugu Garaionen, zume biziko egiturak eraikiz".
Garaionen bertan egin zuten lehen egitura, eta hara joan zirenen artean zuen harrera ikusita, herrietara eta ikastetxeetara zabaltzea erabaki zuten: "Ikastetxeak ari dira poliki jolasteko moduari buelta ematen, joko lehiakorrak alde batera utzi eta umeen erritmoak errespetatzen dituzten bestelako aukerak sartzen ari dira. Jolastokietan natura txertatzea proposatzen dugu guk, zume biziko egiturak eraikiz", azaldu du.
Nondik estudioan eta Angel Ganiveten gertatzen den bezala, proiektuaren garapena modu parte-hartzailean egiteari ematen diote garrantzia Garaionen: "Denon artean sortu beharreko zerbait da. Auzolanean egiten da, eta hezkuntza familiak du diseinuaren ardura". Denbora motzean egiten dute prozesu osoa: landaketa eguna heldu aurretik, ikastetxera doaz elkar ezagutzeko eta zume biziekin egindako egiturek dituzten erabilerak aurkezteko. Jarraian, proposatutako ideia eta lekuaren araberako proiektua diseinatzen dute. Bigarren saio batean, egitura eraikitzen dute. "Politena da ikustea zumeak jarraikortasun bat duela. Urte osoan zehar zumeak dituen aldaketak ikusteko aukera dago: neguko hosto erorketa, udaberriko kimu berrien jaiotza, udako itzal fresko loredunak eta uztailean iñusketak eman ditzakeen aukera guztiak berriz ere hasi ahal izateko, landareak ugarituz. Egitura bizia izateaz gain, iraunkorra eta aldakorra da", nabarmendu du Beitiak.
Guraso talde batek eskatuta, Gasteizko Mariturriko ikastetxean egin zuten lehen egitura, garai hartako 6. mailako ikasleekin batera. Ordutik hona asko zabaldu da ideia, eta besteak beste, Dulantziko ikastetxe ondoan dagoen ingurunean, Burgun edo Ikasbidea ikastolan garatu dituzte egitasmoak. Koronabirusa dela eta, pasa den urteko proiektuak bertan behera utzi behar izan zituzten, baina aurten berreskuratzeko asmoa dute; tartean, Zigoitiko Gorbea eskolan, Zuian, Dulantzin eta Agurainen.