Juanma Bajo Ulloa

"Zinema zerbait bizidunaren sorreraren metafora da"

Jon Rejado 2021ko ots. 26a, 08:00
Juanma Bajo Ulloa, 'Baby' pelikularen grabazioan. / Alex Larretxi

'Baby' filmaren "ezohiko apustu narratzailearekin" helduko da Juanma Bajo Ulloa Goya sarietara, zuzendari onena izateko hautagaien artean. "Konbentzionaletik ateratzen dena baztertua izaten da, baina estimua aurkitu dugu zinemagintzaren profesional batzuen artean".

Goya sarien banaketa gertu dago. Malagako (Espainia) aurrez aurreko gala bertan behera geratu da, eta, sariak eskura eman beharrean, hautagaiak bideokonferentzia bidez konektatuko dira. Horietako bat izango da Juanma Bajo Ulloa (Gasteiz, 1967). Baby filmagatik zuzendari onena izateko hautagaien artean dago. Bajo Ulloak aitortu du ez dagoela "eroso" industriaren halako ekitaldietan, baina sari batek mesede egingo liokeela filmari. "Gure kasuan, filma artisau lan handia izanda, pozgarria izango litzateke zortea izatea, zabaltzen lagunduko ligukeelako". 

1991. urtean 'El Reino de Victor' film laburragatik jaso zenuen Goya. Zer aldatu da ordutik?

Mundua asko aldatu da, gizartearen polarizazioari dagokionez, batez ere. Duela gutxira arte haien eskubideenganako errespetuaren alde borrokan ari zirenak inkisidore berriak bihurtu dira, konturatu gabe. Ideologiak eta kontsumo masifikatuak kultura hondatu dute.

1991eko 23 urteko Juanma Bajo Ulloa topatuko bazenu, zerbait esango zenioke? Aholkuren bat?

Esango nioke: "Garaiz zabiltza txo, ihes egin". Baina adin horrekin ez nion inori kasurik egiten, eta ez zuen ezertarako balio izango.

Esan izan duzu soilik filmatuko duzula "arrazoi on bat" baduzu. Zerk eraman zintuen 'Baby' egitera?

Azaldu ahalko banu, ez nituzke filmak egingo. Nire istorioak erraietatik sortzen dira, era emozionalean, eta ez dut ezagutzen horren zergatia. Dena den, Baby-n bizitzaren berebiziko indarra azaltzen saiatu nintzen. Nola oinazearen, gainbeheraren eta heriotzaren erdian ere, edertasuna, posiblea ez ezik, prozesuaren berezko partea den. Nola denok ibili behar dugun lotzen gaituen eta aurrera egitea galarazten digun beldurretik askatzen gaituen maitasunera.

Goya sarietan, zinema zuzendari onena izateko hautagaia da Juanma Bajo Ulloa. / Alex Larretxi

Asko hitz egin da filmaren ahozko hitzen faltaz. Noiz eta zergatik erabaki zenuen hori?

Elkarrizketa ez egoteko grina zegoen nire baitan, nahiko inkontziente edo instintiboa; baina ez zegoen aurrez pentsatuta, eta gertatuz joan zen, poliki-poliki. Gidoiaren bertsioak egin ahala, gero eta elementu gutxiago zegoen: pertsonaia gutxiago, kokapen gutxiago, testu gutxiago. Azkenik erronka onartu, eta testuak alde batera utzi nituen.

Nolakoa izan da zinemak eskaintzen dituen baliabide guztiak zorroztea, azken emaitza lortzeko? Ondorioren batera heldu al zara?

Nire ondorioak berresten du grina instintibo hori: zinemak narraziorako nahiko baliabide ditu. Ahozko testua horietako bat da, baina ez ezinbestekoa. Are, elkarrizketa faltak ikusleari errazten dio interpretatzeko gaitasuna sustatzen, bere buruak norbaiten alde egitera bultzatzen baitu. Detaileak protagonismoa hartzen du, eta gainontzeko tresnak balio izugarri handiko elementu bihurtzen dira: dekoratua, argazkia, soinua, musika, jantziak, makillajea edo antzezpena.

Apustu hori egin ondoren heldu zaizu zuzendari onenaren hautagaitza. Horren irakurketarik egin al duzu?

Ez da film esperimentala, inondik inora, ezohiko apustu narratzailea baizik. Konbentzionalaren munduan bizi gara, eta bertatik ateratzen dena baztertua izaten da. Horregatik ez genuen espero zerrenda ofizialetan egotea, baina estimua aurkitu dugu zinemagintzaren profesional batzuen artean.

Bingen Mendizabal eta Koldo Uriarteren lana ere hautagaien artean dago. Nola bizi izan duzu hori?

Bingenek duela urte asko irabazia behar zuen sari hori, bere ezohiko talentuagatik; ondo ezagutzen dut jenio hori, horrenbeste urtez kolaboratzen egon ondoren. Seguruenik ez dio lagundu duen apaltasunak, eta ekitaldietarako jarrera ez izateak. Koldo (Uriarte) Baby-rekin zineman sartu da idi bat portzelana denda batean bezala, ezkutatu ezin den talentua zabalduz. Elkarrekin Simon eta Garfunkel dira, baina euskal erara.

Ipuin moldea baliatu duzu, berriz ere, 'Baby' kontatzeko. Zer eskaintzen dizu formatu horrek?

Ipuina narrazio modu purua da, gizakien arima beldur eta nahi sakonenak sinbolikoki deskribatzen dituena. Horregatik belaunaldiz belaunaldi pasatzen dira, eta denboraren joana gainditu. Gaur egunera arte. Urardotzen hasi dira, nagusitzen den dogma ideologiko berrian babesten den zentsura zaharraren bidez.

Nola heldu zara filmean agertzen diren sinbolo horietara?

Metaforak eta sinbologiak inkontzientetik sortzen dira, eta harekin lotzen gaituzte. Ez dira arrazionalak, horregatik ez dakit guztien jatorria, eta ez dute zertan azalpenik behar. Hori dela eta, ikusle bakoitzak bere esperientziatik interpretatzen du, eta horrek ekarri du Baby ikusi dutenek amestea filmaren eszena eta irudiekin.

Amatasunak garrantzi handia du, zure aurreko film batzuetan bezala. Zerk erakartzen zaitu horrenbeste gai horretatik?

Bizia sortzea Naturaren botere handiena da; haren fenomeno harrigarriena. Sortzaileok hori imitatzen saiatzen gara, argi eta soinuzko amarruekin. Zinema, eta Baby bereziki, zerbait bizidunaren sorreraren metafora da. Jatorrian ideia bat baino ez da, baina sortzaile eta profesional batzuek amets hori hain borondate handiz zaintzen dute, non egun batean denek ikus dezaketen. Birtuala den horrek bizia hartzen du, maitasunaren bidez.

'Alas de mariposa', 'La madre muerta', 'Fragil'… Film batzuek terapia gisa balio izan zizutela esan izan duzu. Baby ere?

Ezin da arrazoi handiagorik egon horrelako fantasia sofistikatu eta zalantzagarrian murgiltzeko, nolabaiteko lasaitasun espiritual edo emozional bat lortzen saiatzea izan ezik. Saihestu ezin dudalako egiten ditut film pertsonal hauek, Alas de Mariposa filmaren estreinaldiaren harira azaldu nuen bezala.

Nolakoa da film bat estreinatzea osasun pandemia batean?

Lasterketa auto bat diseinatzea bezalakoa da: babesleak lortzea, autoaren garapena finantzatzea, eraikitzea, gidari onena kontratatzea, eta, azkenean, lasterketarako pistarik ez dagoela konturatzea.

Eragile askok salatu dute kulturaren ospe-galtzea azkartzen ari dela. Nola ari zara bizitzen?

Zinemaren eta ikuskizunen agonia bizi dugu, eta korporazio handietatik zuzendutako kontsumo birtualaren une gozoa. Kulturak boterearekiko otzantasun harreman zehatz bat onartu du, modu interesatuan, eta, denok dakigun bezala, umilazioa onartzen denean hori jasotzen dugu: tratu txarra.

Egungo kultura kontsumoekin kritikoa zara, beraz.

Kontsumo moduak gero eta birtualagoak dira, estandarizatuagoak eta bulimikoagoak. Atzora arte, emozioz betetako erritual bat zen ikuslearentzat obra batera gerturatzea; gaur egun, ikusle hura eduki kontsumitzaile soila da. Garai batean ezohikoa zena, egun hain da arrunta ezen balioa ere galdu baitu. Obra kontsumitua da, protokolorik gabe; batzuetan ez dugu gogoratzen ikusi berri duguna. 

"Korporazio handietatik zuzendutako kontsumo birtualaren une gozoa bizi dugu"

Nola heldu gara bertara?

Prozesuak apurkakoak dira: egun batean bigarren pisura igogailuz igotzen zara, eta hortik aurrera ez duzu eskailera berriz erabiltzen, zure ipurdia handituz doan arren. Gizarte nagia da hau: bere buruaz eta bere erantzukizunez deskonektatu da, eta pantaila eta makinetara konektatu da, pixkanaka, eroso. Erantzukizuna kostatzen zaigu, eta jokabide horretatik onurak lortzen dituen sistemak badaki nola suspertu gure ahuleziak.

Ikusleengan konfiantza izatearen alde mintzatu izan zara. Noiz galdu zen?

Fio ez zaren bakoitzean galtzen da, sentimendu hori elikatzen baituzu. Ikuslea ume ezgai moduan tratatzen duzunean, ume ezgaiak hazten dituzu. Gobernuek argi dute, paternalismotik gizarte gero eta infantilagoa eraikitzen baitute. Badakit nire konfiantza jaso nahi duten pertsonak badaudela, eta hori da halako zinea egitean dudan segurtasuna.

Nola berreskuratu daiteke konfiantza?

Egungoa aldaketaren unea da. Abusuari eta etengabeko arduragabekeriari erantzun dio guztiok osatzen dugun organismo unibertsalak. Gure izanarekin lotura berreskuratzea, edo besteen lan zintzoarenganako maitasuna, beste pauso bat baino ez da prozesu natural honetan. Ez dago gobernuaren menpe, ezta besteen menpe ere; norberaren araberakoa da, eta hori da albiste ona.

Nola aterako da zinea egoera honetatik?

Etorkizunari eta ezjakintasunari diogun beldurrak ezaguna den horri heltzera eramaten gaitu. Horregatik jendeak errepikatzen du "normaltasunera itzuli" esaldia, normaltasun hori desorekatua eta jasangaitza zenean. Errazagoa da botoi bat sakatzea, janztea eta areto batera joatea baino; horregatik balantzak alde batera egiten du, erraz. Zineak eta beste diziplina artistiko batzuk aurrera egingo dute, gizartea bere ahultasunen aurka altxatzen bada.

2003an gizarte otzan bati buruz hitz egiten zenuen. Aldatu al da?

Zentzu horretan gizarte hau askoz otzanagoa eta maneiagarriagoa da duela hamar edo hogei urtekoa baino. Inoiz ez dugu ikusi ideologikoki hain doktrinatua dagoen gizarte bat, bere zentsore moduan ere jokatzen duena, lan hori aurreztuz botere faktikoei eta gobernuei. Bere buruaren suntsitzeaz jabetzen da gizartea, baina guztiz sartuta dago amildegirako lasterketan.

Goya sarietan gertatzen dena gertatzen dela, aurrera begirako proiekturik bai?

Zenbait proiektu martxan jartzen saiatzen ari gara. Nigan ohikoa den bezala muturrekoak dira: komedia eroaren muturrean Muerte mortal, eta suspense drama pertsonalagoan El mal.

Eta zinema ez den beste arloren batean?

Ez dut bakar bat ere baztertzen. Are, interesgarria litzateke kalitatezko serie bat garatzea, zine narrazioa maite duten ikusleentzat, eta ez haien hutsunea bete nahi dutenentzat.

ALBISTEAK MUGIKORREAN

ALEAren albisteak Whatsapp edo Telegram bidez jaso nahi dituzu?

WHATSAPP: Bidali ALEA hitza 645 66 86 02 telefono zenbakira.

TELEGRAM: Batu zaitez @ArabakoALEA kanalera.


ALEA da Arabako euskarazko aldizkari bakarra, eta zu bezalako irakurleen babesa behar du aurrera egiteko. Zuk ere gurekin bat egin nahi al duzu?


Izan zaitez ALEAkide