Pandemiak etxebizitzaren paradigma aldaketarik ez du ekarriko, Ekain Jimenez (Donostia, 1979) arkitektoaren ustez, baina hainbat gogoeta mahai gainean jartzeko baliagarri izan daitekeela uste du. Besteak beste, administrazioak ezarritako "trabak" leundu eta garai berrietara egokitzen diren etxebizitzak egiteko aukera izan behar dela dio. Hiriguneetan, gainera, kotxeari espazioa kendu eta oinezkoentzako irabazteko bidean beste pauso garrantzitsu bat ekar dezake bizi izandako osasun krisiak.
Arkitekturaren alorrean, eraldaketarik ekar dezake pandemia honek?
Ez dakit ekarriko duen, baina aprobetxatu beharko genuke momentu hau. Aldi bateko arazoa izan da, salbuespenezkoa. Alegia, etxebizitzak ez dira diseinatu horrelako pandemia bat jasateko, ezta gerra bat jasateko ere. Horregatik distantzia bat jarriko nioke honi. Eta hau esanda, hausnarketa bat egiteko ere baliatu beharko genuke. Norberak bere etxebizitzaren aldeko eta kontrako ezaugarriak topatu ditu egun hauetan, eta hausnarketa kolektibo batera pasa beharko ginateke. Aukera bat ikusten dut, adibidez, administrazioak gauza batzuk aldatzeko edo gu kontsumitzaile bezala ere aldatzeko.
Arkitektoen artean zein da kezka nagusia egun hauetan? Hausnarketarik egin al duzue?
Artikulu asko irakurri ditugu gaiaren inguruan. Ez dakit etxearen paradigma berri bat izango dugun, ez dut uste, baina bada momentua gogoeta egiteko. Arkitektook beti izaten dugun kezka nabarmenetako bat proiektu aproposa aurrera ateratzeko administrazioaren aldetik ordenantzetan izaten diren trabak dira, eta murriztutako aurrekontuak askotan. Pandemia garai honetako sinboloa izan da terraza, askok faltan izango zutena, eta administrazioari lotuta dago orain ere arazo nagusia. Udalerri gehienen ordenantzetan terrazaren azalera eraikigarria da, eta hortik kanpo behar luke; honek esan nahi du etxebizitza sustatzaileak hamar terrazarengatik etxebizitza bat galdu egiten duela, eta azkenean beste etxebizitza bat eraikitzea erabaki eta terraza galtzen da. Hori erraz alda daiteke ordenantzetan, eta Iruñean dugu adibidea; duela zortzi bat urte aldatu zuten, eta abian jarri dituzten auzo berrietan terraza ederrak ikus daitezke, baita 15 metrokoak ere. Ondo orientatutako terraza batek etekin asko eman dezake.
Askok oraintxe "deskubritu" dute terraza.
Kulturalki oso kaletarrak gara, eta beraz kalean denbora asko ematen dugu. Horregatik horren estuak diren terraza horietan trastelekua jarri dugu, eta Udalak utzi badigu itxi ere egin dugu... Tira, orain ez gara erotuko, eta ez dugu esango etxebizitza guztiek terraza behar dutenik. Batzuetan agian ez da ideiarik onena jartzea; iparraldeko orientazioan ez du zentzu askorik terrazak, eta agian nahiago dugu etxe barruan espazio gehiago izan.
"Moldeak apurtu behar ditugu; bakoitzaren araberako etxebizitza egin behar dugu"
Sukaldeak ere egun hauetan garrantzia hartu du, ezta?
Duela pare bat urte ikerketa batek esaten zuen agian etorkizunean etxebizitzek ez zutela sukalderik izango. Nik zalantzan jarri nuen, eta egun hauetan baieztatu dut: sukaldea funtsezkoa da. Hortik aurrera, txikiagoa edo handiagoa izango den... Arkitektoon beste aldarrikapen bat hierarkiak apurtzea da, malguagoak izatea; orain 90 metro koadroko etxe batean, egongela bat, sukalde bat eta hiru logela izaten dira. Baina zergatik ez armairu batean gorde daitekeen sukalde bat edo pasillo batean gorde daitekeen lanerako mahai luze bat? Kontzeptu batzuk aldatzea kosta egiten da. Hogei urte behar izan dira sukaldea eta egongela modu irekian jartzeko.
Tradizionala al da bezeroa?
Beste kultura batzuetan ez bezala, etxebizitza merkatu produktu bezala nahiko delikatua da garestia delako, erosteko tradizioa dugulako, eta beraz arrisku gutxi nahi dugu produktu horrekin. Egonkorra izatea nahi dugu, eta hortik aldentzeko beldurra dugu. Eta arkitektoek hori proposatzen dugu, hain zuzen; molde horiek puskatu behar ditugu, eta bakoitza nola bizi behar den ikusita egin behar dugu etxebizitza hori.
Beharbada jasangarrienak ez diren etxebizitzetan izan dira erosoen egun hauetan: familia bakarreko etxebizitzetan.
Edo ez, hori pertsonala da. Hala ere, ni etxebizitza unifamiliarren guztiz kontrakoa naiz; ez du inongo zentzurik, batez ere hirietan. Dentsitatea duen hiria aldarrikatu behar dugu, jasangarriena delako ingurumenari dagokionez, eta baita ekonomikoki eta sozialki ere. Gasteizen gertatzen da, halere, ez dugula erdibideko eredurik, jabekidetasun-etxebizitza eredu bat; dentsitate ez oso baxua duen etxebizitza-bloke bat baina espazio komuna duena, lorategia du batek, beste batek atikoa… nahasketa bat. Familia bakarreko etxebizitzak kentzeko eredu bat izan daiteke.
"Etorkizunean kotxerik ez duen hiria eredua izango da, eta Gasteiz horretan dagoela uste dut"
Etxetik egindako telelana izan da askorentzat nagusi egun hauetan...
Eta ziurrenik norbaitentzat aberasgarria izan da eta etxetik lan egiten jarraitu nahi du. Hori ere Udaletik agian indartu daiteke. Auzo askotan jarduerarik gabeko lokalak daude, eta agian bulego gisa prestatu daitezke. Uste dut halako baliabideak ikusten hasiko garela pixkanaka hemendik aurrera; adi egon beharko dugu beste hirietan egiten dutenari, emaitza ona bada gurean ere egiteko. Arkitektoen Elkargotik eskaera bat da jardueren hibridazioa garatzea; auzo askotan etxebizitza gehienak monofuntzionalak dira, etxebizitzak baino ez dira, eta etxabeetan dendaren bat besterik ez dago... Gure ustez, hibridazioa sendotuko beharko litzateke, eta, adibidez, ondorio kaltegarririk ez duen jarduera industriala tartekatu etxebizitzekin. Hori gaur egun ezin da ordenantzetan funtzioak oso zehaztuta daudelako, baina hainbat arazo saihestuko lirateke, lanera joateko mugitu behar ez izatea esaterako.
Hirietako jarduera deszentralizatu behar dela uste duzu?
Dudarik gabe. "15 minutuko hiriburuak" dira ereduetako bat, eta lehen horrela funtzionatzen genuen. Hau da, auzoan behar dituzun gauzak gehienez 15 minutura izan behar dituzu: osasun zentroa, ikastola, fruta-denda, paper-denda… Egitura oso ona da hori, eredu anglosaxoiarekin bertan behera geratu zena, tartean merkataritza gune handiekin, baina orain plan ona dela ikusten ari gara. Izan ere, mugikortasun atalean hasi dira esaten planik onena dela ez mugitzea, hobeto mugitzeko plana egin beharrean.
Gasteizko Udalak hainbat neurri hartu ditu hirian oinezkoei lehentasuna emateko. 88 kaletan zirkulazioa baretuko du, besteak beste. Hirian lekua izan behar dute kotxeek?
Epe luzera kotxeak kentzen joan behar dugu, poliki-poliki, hogei bat urtera pentsatuta. Udala ere horretan dabil. Eta gustuko ez dugun arren, neurri asko eskatzen dituelako. Peatonalizazio prozesu batean beti daudelako kaltetuak, nahiz eta denon intereserako egiten den. Politikoki aurrera eramatea oso zaila da, baina etorkizunean kotxerik ez duen hiriburua eredu bat izango da. Eta Gasteiz horretan dagoela uste dut; prozesu naturala da.
Gasteizek abian zituen hainbat proiektuk itxaron egin beharko dute. Besteak beste, auditorioak.
Orain osasuna da inportanteena, eta horrekin lotuta ekonomia nola errekuperatzen ikusi behar dugu; gero gerokoak. Ahal dugunean hasiko gara berriz lanean.
Proiektu egokia iruditzen zaizu auditorioarena?
Pandemia baino lehenago Arkitektoen Elkargoak bere iritzia eman zuen. Funtsean, agian auditorio eredu hori ez da aproposena Gasteizentzat, espezifikoegia delako, eta beste eredu flexibleago bat komenigarriagoa da, Kursaalek edota Baluartek dutena, kontuan hartuta Gasteizek duen tamaina. Hala ere, honetan ere pragmatikoak izan behar dugu; guk iritzia eman dugu, baina beste etapa bat etorri behar da.
Etorkizunean arkitektura nolakoa izatea nahiko zenuke?
Gustatuko litzaidake batez ere arkitektura bidezkoago bat izatea. Lotsa ematen dit sekulako etxebizitza bat ikustea alde batetik, batzuk hori harro erakusten gainera, eta aldamenean gutxieneko baldintzak betetzen ez dituen etxebizitza bat. Gurean neurriak daude halako infra-etxerik ez egoteko helburuarekin, baina arazo bat daukagu aspaldi eraikitako etxe askorekin, prozesu zail batean ostean hala amaitu dutelako, eta hori da arazo nagusiena. Arazoa globala da gainera; beste herrialde batzuetan ikusten ari gara honek ez duela etenik. Ezin dugu gure egoera Argentinako villa miseriekin edo fabelekin alderatu, baina hor kanpoan ikusten ari garena da hemen etorkizun batean jasango duguna neurriak hartzen ez badira. Apustu sendoa egin beharko litzateke desberdintasunekin amaitzeko.