Ondo baino hobeto ezagutzen dituzte Susana Garcia, Gema Cuesta eta Karmele Sanchez arabarrek elikadura jokaeren nahasteak, etxe barruan izan dute-eta "amesgaiztoa". Gaixotasunari aurre egiterakoan, Acabe Araba bezalako elkarteek egindako lana azpimarratu nahi izan dute, gaixoei ez ezik, kaltetuen ondoan daudenak ere laguntzen dituelako. Hala, Osakidetzak eskaintzen duen zerbitzuaren osagarritzat jo dute.
1996an jaio zen Acabe Araba. Zelan aldatu da elkartea garai hartatik gaur egunera arte?
Susana Garcia: Gaixo baten amak eratu zuen urte hartan elkartea, eta jarraian hainbat ama elkartu zitzaizkion; hasiera horretan, barrenak lasaitzeko asmoz, gurasoen arteko bilerak egiten zituzten. Elkartea handitzen joan zen heinean, psikologoak sartzen hasi ziren. Baina, egun batean, Jaurlaritzak agindu zuen terapiak eman ahal izateko bertan parte hartzen zuten psikologoek elikadura jokaeren nahasteetan adituak izan behar zutela, eta hori horrela, bakarra geratu zen: Edgar Ilg Beiztegi. Gurekin jarraitzen du gaur egun. Alde horretan aldaketa nabarmena eman da urteotan: barrenak husteko batzarrak antolatzetik gurasoentzako nahiz gaixoentzako terapiak ematera pasa gara.
Hori elkarteari dagokionez. Elikadura jokaeren nahasteek ere bilakaera bat jasan dute urteotan ere?
S. G.: Baita ere. Esaterako, gero eta goizago agertzen dira nahasteak. Nerabezaro aurretikoa gero eta lehenago ematen da, eta alor honetan ere igarri egiten da. Gutxienekoak baldin badira ere, 13 urte duen kasuren bat edo beste badaukagu guk gaur egun esku artean. Mundu mailari dagokionez, zortzi eta bederatzi urte bitarteko haurretan ematen ari dira nahasteak.
Gema Cuesta: Horrez gain, gora egin du adingabekoen kaltetuen kopuruak. Eta hasieran, elkartearen estatutuen arabera, kaltetu horiek ezin zuten terapietan parte hartu adinez nagusiak izan arte. Nire alaba, esaterako, ezin zen etorri. Hori gaur egun aldatu egin da.
Zenbat bazkide ditu gaur egun Acabe Arabak?
S.G.: 250 bat lagun gara. Baina, igo egingo da. Uda ostean, jende berria dator urtero.
Zein da gaixotasuna dutenen profil nagusiena?
Karmele Sanchez: Gizarteak uste du kaltetuak lodiak ikusten direla eta ez daudela gustura bere fisikoarekin; besterik ez. Baina, hori ez da horrela. Kaltetu guztiek dute atzetik min egin dien arazoren bat. Izan daiteke gurasoen arteko banatzea edo bullyinga edo auskalo zer. Baina guztiek dute atzetik zerbait, eta horrek eragiten die anorexian, bulimian, bigorexian edo delakoan jaustea. Bestalde, oso pertsona arduratsuak dira, azkarrak; direnak baino hobeagoak izatea gustuko dutenak.
Gehienak, gainera, neskak dira…
G.C.: Hala da, bai, mutil bat edo beste dagoen arren. Mutiletan, dena dela, ezkutuago dago. Kirol asko praktikatzen dute eta horren atzean ezkutatzen da gaixotasuna.
Zeintzuk dira sintomak? Nola jabetu gaitezke gure inguruko norbaitek eduki dezakeela?
K.S.: Honako jokabideak izan behar ditugu kontuan: pisuaren gorakada edo beherakada arrazoi jakinik gabe; gorputzarekiko etenik gabeko atsekabea; janariari buruzko gehiegizko kezka edo nahiago izatea bakarrik jatea; otorduaren ondoren beti komunera joateko joera; gorputza arropa zabalarekin edo gerrian bildutako jertseekin ezkutatzea; ariketa fisiko gehiegi egitea, umore aldaketa sarri, egoera depresiboa; eta harreman sozialen murrizketa, bakartzeko joerarekin.
Horrelako zerbait sumatzen badugu, nola jokatu behar dugu?
S.G.: Laguntza eskatzen, bai kaltetuak eta baita familiak ere. Oso gaixotasun konplikatua eta gogorra da. Adibidez, anorexiaren kasuan, gurasoen joera da alabari jan dezala eskatzea, eta hori ez diozu inoiz esan behar. Ezin duzu derrigortu, ez eta janariaz berba egin edo supermerkatura berarekin joan. Bulimiarekin, berdin. Kasu horretan onena da etxean janaririk ez izatea. Gertukoek, buruak hala aginduta, txarto jokatzeko joera izango dute, eta beraz, ezinbestekoa da adituen eskuetan jartzea. Familia medikuarekin edo pediatrarekin jarri beharko gara harremanetan, eta baita elkartearekin ere. Kasu bakoitzean jokaera aproposenak zeintzuk diren ezagutaraziko dizkigute, eta gaixoei tratamendu egokienak eskainiko dizkiete.
G.C.: Hasieran, oso gogorra da. Zure alabari lau koilarakada dituen platera jartzea eta bat baino ez jatea oso gogorra da. Baina kontrolatzen ikasi behar duzu. Gainera, oso prozesu luzea da; familiek nahi duguna da hasieratik emaitzak ikustea, eta hori ezinezkoa da. Baina, jokaera aproposak erabilita, lagundu egiten diozu. Familiak platerean dagoenari begira ez egoten ikasten duenean, orduan aldatu dezake gaixoak ere jokaera.
S.G.: Beraiek, hasieran, ez dira bere egoeraz jabetzen. Amesgaizto bat da; bere bizitzako urte gogorrenak. Depresio batean murgilduta daude, eta oso gogorra da; are gehiago, eguneroko gauzak egiteko kapazak ez direla ikusten dutenean.
K.S.: Beraien beldurren kontra borrokatu behar dute, eta hori ez da batere erraza. Baina, familia oinarri egoki batekin, kaltetutako pertsonaren inplikazioarekin eta tratamendu espezializatuarekin aurrera atera daitezke.
Zein da, zehazki, elkartearen papera?
G.C.: Familia zein kaltetuentzako honako jarduerak ditugu, besteak beste: bata zein besteentzako terapia, taldekakoa zein norbanakoa; telefono bidezko arreta; edota kaltetuentzako askotariko jarduerak. Azken horrekin lotuta, azpimarratu nahiko nuke urriaren 27an ongintzazko ekitaldia antolatuko dugula bigarrenez, Gasteizen.
Zenbat kasu berri tratatzen dituzue urtero?
S.G.: Urtebetean 80 bisita izatera heldu gara; lehenengo bilera baten ostean, psikologoak erabakitzen du nahasteren bat dagoen edo ez. 20 bat bazkide berri ditugu urtero. Osakidetzaren datuak ez ditugu ezagutzen. Baina honek bi zatitan banatzen ditu gaixoak: adingabekoak eta nagusiak. Azkenak Santiago ospitaleko Osasun Mentaleko Unitatean tratatzen dituzte, eta lehenengoak, Haur eta Gazteentzako Osasun Mentaleko Unitatea.
Zelako harremana duzue horiekin?
S.G.: Harremana ez da berdina guztiekin. Osasun zentroetako pediatria arloekin eta Haur eta Gazteentzako Osasun Mentaleko Unitatearekin harreman ona dugu eta elkartea osagarri moduan ikusten dute; gaixoak bideratzen dizkigute. Ez da berdina gertatzen Santiagoko unitatearekin. Beraien tratamendua onena dela uste dute eta, hortaz, bakarra izan behar dela esaten diete gaixoei eta gertukoei. Ez gaituzte osagarritzat hartzen eta, beraz, ez dago inongo kontakturik. Baina hori ez da bakarrik gurekin gertatzen; buruko gaitzekin lotutako elkarte guztiekin du jokabide iguala Santiagoko unitateak. Gurera itzuliz, estatistikek diote gaixoen erdia baino gehiago osatzen dela gertukoek jokaera egokiak izaten hasi ostean. Familiek ikasi behar dute gaixoekin jokaera zehatz batzuk izaten, eta hori ez dute osasun publikoan erakusten. Osasun publikoak ez ditu familientzako terapiak eskaintzen; Acabek ematen ditu horiek. Esan bezala, ezinbestekoa da familia oinarri egokia izatea.
K.S.: Nire kasuan, esaterako, oso garrantzitsua izan da nik, ama bezala, terapia izatea. Bertan ikasten dugu nola jokatu behar dugun.
S.G.: Kaltetuentzat, hobera egiten dutenean, funtsezkoa da jakitea gaixotasuna guztiona dela, eta guztion inplikazioa dela ezinbestekoa.
G.C.: Terapiak osagarriak dira, eta horixe da, hain justu ere, Santiagoko ospitaleari eskatzen dioguna. Osagarri moduan ikus ditzala. Batera joan gaitezen. Ospitalizazio bat edo medikazioa beharrezkoa bada, beraiek eskainiko diete hori.
Dena dela, oker ez banago, kontaktu falta hori ez da gabezia bakarra. Baliabide asko falta dira, ezta?
S.G.: Bai. Buruko gaitzekin lotutako gaixoak gertu ditugunok ikusi dugu espezialista gutxi eta kaltetu asko daudela. Adibide bat, ez da nahikoa hilabetean behin terapia bakarra izatea. Horrez gain, behin baino gehiagotan eskatu dugu telefono zerbitzua izatea, 24 ordutakoa; buruko gaixotasuna dutenek edozein ordutan izan dezakete eta agerraldi bat, baita gaueko ordu txikietan ere. Baina, ezezkoa jaso dugu erantzun moduan. Santiagoko unitateari dagokionez, buruko osasunarekin lotutako gaixotasunak bereiziago egon beharko liratekeela uste dugu; eta horrekin lotuta, ospitalizazioari dagokionez, jakinekoa da ez dagoela ohe nahikorik. Bestalde, ederto egongo litzateke eguneko ospitale bat egitea, gaixotasuna atzean utzi nahi dutenentzat. Gosari, bazkari edo afari egokiak eta aisialdiarekin lotutako jarduerak izatea, besterik ez.
Osasun publikoak ez ezik, gizarteak ere zerbait izango du egiteko?
K.S.: Jakina. Gaur egungo estereotipoek ez dute laguntzen. Horiekin apurtu behar da. Zeinek jantzi ditzake dendetako erakusleihoetan ikusten ditugun 32 neurriko praka batzuk: oso jende gutxik; gaixoak, tarteko. Horrez gain, beharrezkoa da tailuak bateratzea. Espainian, 1999. urtetik daramate kontu horrekin bueltaka. Frantzia da neurriak hartu dituen bakarra.
G.C.: Gaur egun perfektuak izan behar gara, eta ezinezkoa da. Inor ez da perfektua.
Amaitu aurretik, prebentziorako gomendiorik, bai?
G.C.: Noski. Gurasoak kontu handiz ibili behar dira sare sozialekin. Pro-mia eta Pro-ana izeneko webguneak, esaterako, oso kaltegarriak dira; eta salatuta baldin badaude ere, zabalik jarraitzen dute. Bestalde, ezinbestekoa da adi egotea. Zaila da, pisu aldaketaz ohartzea agerikoa izan arte. Gaur egun, guraso gehienek, gainera, lan egiten dute eta horrek ez du laguntzen. Azkenik, edozein zalantza izanez gero, informazioa eskatu.