Parez pare joan dira ETAren jarduna eta Eva Domaikaren eta Felix Iriarteren kazetaritza ibilbideak. Politikari lotuta, irratiko kroniken bitartez gerturatu da Domaika –gaur egun SER irratian–, besteak beste, Aieteko Konferentziara, eta, idatzizko lanekin heldu da Felix Iriarte – tartean, Egunkarian– Lizarra-Garazi akordioa kontatzera, beste gertakari historiko ugariren artean. ETAren ibilbidea amaituta, beste atal asko "ixteko" daudela gogoratu dute.
Maiatzaren 3a. ETAk bukatu du bere ibilbidea.
Felix Iriarte: Itxi beharreko kapitulua zen. Alde bakarreko desegite-prozesua izan da, eta, beraz, beste aldean eseri ez denak ezin dio exijitu ezer. Ezin dio harakiria egiteko eskatu. Hori esanda, beste sentsibilitate batekin egin zezakeela uste dut. Herri honetan bi geratu dira motz biktimekin; bi poloak, hain zuzen. ETAk ez ditu biktima guztiak aitortu, eta estatuak biktima batzuk eta besteak bereizten jarraitzen du.
Eva Domaika: Niretzat albiste ona izan da, esaten dut batzuk hori esatera ere ausartzen ez direlako. Azkenean desagertu da, amesgaiztoa amaitu da, eta beste estadio batera pasa gara. ETAren komunikatuari dagokionez, ez zait gustatu; biktimen artean bereizketa egitea lotsagarria da, ezinegona sortu du. Autokritika bat ere ez legoke gaizki. Ez diet eskatuko bere bizitza guztia porrot bat izan dela aitortzea, nik neuk ere ziurrenik ez nukeelako egingo, baina sei hamarkadatan eragin duzun minaren ostean ezer ez esatea?
F. I.: 60 urte eta gero erraza da esatea ez zela existitu behar, lehendakariari eta beste batzuei entzun diegun moduan. Baina horietako zeinek esan zuen hori duela 40 urte? Horietako zeinek kritikatu zuen Carrero Blancoren hilketa? Denek aitortu zuten frankismoaren desagertzea bizkortu zuela. ETA agente politiko garrantzitsua izan da, batez ere lehen hogei urteetan, frankismoaren kontrako prozesuak arintzeko. Horrek justifikatzen du ETA? Ez, baina hori da ibilbidea.
E. D.: Ulertu dezaket nola sortu zen, testuingurua... baina 1968an pistolak erabiltzearen alde egin zuen. Hori indarkeriaren erabilera justifikatzea da, diktaduraren aurka bada ere.
F. I.: Armen erabilera garai hartan ez zen salbuespena izan Europan; Italia, Alemania edota Irlandako kasuak ditugu. Bidezidor bat zen, bide demokratikoetatik urteak eramango zituelako. Ikuspuntu hori ez zuen inork zalantzan jartzen, eta are gutxiago alde etiko batetik...
E. D.: Bidezidorrak erabiltzea oso arriskutsua da. GALekin ere gertatu zen, esango duten arren: "Bide demokratikoetatik jokatzen ari ginen eta ETA irabazten ari zen partida; orduan erabaki genuen Estatuaren estoldetara jotzea". Nik ezin dut justifikatu, ez batentzat eta ez bestearentzat.
Zer beste kapitulu itxi behar dira?
F. I.: Biktimen arazoa, adibidez, konpontzeko geratzen da. Argitu gabeko 300 bat atentatu, eta dozenaka familia daude egia, justizia eta erreparazioa eskatzen dutenak. 300 bat presori ere irtenbidea eman zaie, konbibentzia programa ere landu behar da, memoria, errelatoa... Egun batetik bestera konponduko ez dena.
E. D.: Gerra Zibilarekin bizi duguna ikusita, 80 urte eta gero memoria historikoaren inguruko hausnarketarik egin nahi ez duen jendea dagoela ikusita, konpontzeko dauden lanak ikusita... uste dut gu ez garela gai izango adiskidetze horretarako eta normalitatera bueltatzeko.
F. I.: Ez dut uste. Historiatik ikasi behar da, eta Gerra Zibilak hori erakutsi digu, oraindik desagertu gehien dituen herrialdea da Espainia. Gizarte eragile gehienek gauzak ongi egiteko nahia dute, eskarmentua eta ondo ixteko gogoa, eta zalantzan jartzen dudan bakarra Espainiako Gobernua da. Gerra Zibilarekin gertatu dena ez errepikatzeko osagaiak daudela uste dut.
Aitortuko ditu izandako torturak Estatuak?
F. I.: Egunen batean egin beharko du. Egia, justizia, aitortza, erreparazioa eta berriz ez gertatzeko bermeak behar dituzte biktima guztiek hemen, Jamaikan eta Indian. Gatazka honen zati garrantzitsu bat izan dira torturak eta zauriak itxi behar dira. Martxelo (Otamendi) ez da bakean hilko torturak aitortzen ez dizkioten arte, eta Martxelo bezala beste guztiak. Ez dut esaten PPk egingo duenik, baina momentua helduko da.
E. D.: Belaunaldi berri bat izango da. Zorrik ez duena, beste batzuek egindakoaz erantzukizunik sentitzen ez duena. Une honetan zail ikusten dut, torturen informeari sinesgarritasuna ematen diola esaten duen PPko edozein parlamentarioren adierazpenak ezeztatuko ditu alderdiak segituan. Denbora asko behar da.
F. I.: Orain ezinezkoa da, bai. ETAk harakiria egin ez badu, are gutxiago Gobernuak.
Hemendik aurrera, nola justifikatu dezake Rajoyk dispertsio politika?
E. D.: Ez du inolako zentzurik. Ad hoc egindako legislazioa sortzen baduzu organizazioak presoak kontrolatu ez ditzan, eta organizazioa desagertzen bada... Uste dut emango direla pausoak, baina medioek foku gehiegi jarri eta presaz eskatzen badugu, kalte egin diezaiokegu. Ahultasun egoeran dago Gobernua, eta Ciudadanosek hori aprobetatxuko du botuak eskuratzeko. PPk asko du galtzeko eta gutxi irabazteko, beraz... modu diskretu batean egingo dela uste dut, bide indibidualetan. Ezker Abertzaleak presa du, eta normala da, baina inpresioa ematen badu ETAren amaieraren ondorio dela kartzela politikaren edozein mugimendu... agur. Giza eskubideei eta legislazioa betetzeari lotutako erreklamazio bat izan behar da.
F. I.: Etorkizunera begira balio dezake, baina epe motzera ezinezkoa da. Gobernuak orain ez dituen urgentzia eta beharrak ez dituenean gertatu daiteke.
E. D.: Bestetik, uste dut lagunduko lukeela, presoak askatu ahala, herriko plazan sare sozialetan iragarritako ongi-etorririk ez egitea, biktimekiko enpatiagatik bada ere, euren zauria ireki eta alertan ez jartzeko. Ulertzen dut ongi-etorria, eta espetxean egon den familia dut, baina ongi-etorria etxean egin zen. Pausoak eman behar ditugu denon artean, hau ahalik eta errazena izan dadin.
F. I.: Hori ez al da aitzakia? Beste aldeak jarraituko du egiten egin behar zuena, ongi-etorria egin edo ez. De Andresek esan du aste honetan presoek EPKKtik bereizi behar dutela; baina zertan ari gara? Beste gauza bat da biktimak daudela eta hortaz kontziente izan behar dugu. Prozesuak garatzen diren heinean, eta elkar-aditze txiki bat dagoenean, ziurrenik ez dira egingo.
E. D.: Aurrera begira, bestearen azalean jartzea falta zaigu.
F. I.: Baina aurretiko lan bat eskatzen du horrek. Elkarbizitza prozesuak behar dira. Errenterian izan da halakorik, eta ziurrenik aldatu da ongi-etorrien pertzepzioa. Halere, Puertoko kartzelan urte guztiak bete eta beste hamaika egin dituenari edozer exijitu diezaiokezu baina askoz zailagoa da. Kontziente izan behar da errealitateaz.
ETAren biktimek zer paper jokatzen dute? Lehen lerroan izan behar dute?
E. D.: Ez dut uste lehen lerroan daudenik, biktima gehienak ez behintzat, hainbat elkartek Gobernuaren bidea nahiko markatzen duten arren. Gehien entzuten ditugun biktimak, halere, ez dira biktima gehienek sentitzen dutena.
F. I.: Ez dira agente politikoak izan behar. Ezin duzu utzi kartzela politika biktimen esku, hori argi eta garbi. Aurrera egiteko, ezin da minaren prismatik ikusi eta, are gutxiago, zure minaren ikuspegitik. Enpatizatu behar da biktimekin, baina biktima guztiekin. Aste honetan hizketagai izan da German Rodriguez iruindarra, 40 urte beranduago...
Hedabideek nola jokatu dute urte hauetan? Aurrera egin edo sua pizteko lana egin dute?
E. D.: Egungo tratamenduak ez du zerikusirik duela hogei urte egiten zenarekin, baina ez dakit hedabideen ondorio den ala gizartearen beraren ondorio. Ez naiz inuzentea, badakit influentzia dugula, baina askotan duguna baino botere gehiago dugula uste du jendeak.
F. I.: Beste herrialde batzuekin alderatuta, ez dut uste prentsak paper berezirik jokatu duenik. Egunkaria eta Eginen salbuespenak salbu, uste dut Transiziotik nahiko libre informatu dutela.
Ez al da diskurtso bat gailendu, Estatuaren aldekoa?
F. I.: Ez dut uste. Izan dira eskuineko medio batzuk justifikaezinak justifikatu dituztenak, baina, esate baterako, GAL hedabideetatik ikertu zen...
E. D.: Eta eskuineko medio batetik. M11ko atentatuak Gobernuak ETAri hasieratik leporatu bazizkion ere, ordu gutxira hedabide ia guztiak geunden gertatzen ari zena argitzeko, nahiz eta gobernuak hedabideekin bilerak izan aldi berean.
F. I.: Beste gauza bat da momentu jakin batzuetan gobernuek saiakera egin izana. Gobernuaren influentziaz ari bagara medioetan, uste dut agerikoagoa dela Kataluniarekin ETArekin baino. Hedabideak euren errelatoa egiten joan dira.
Nagusi izan da garaile eta garaituaren errelatoa?
E. D.: Badaude teoria hori defendatu dutenak, baina ez gehiengoa. Hedabideetan denetarik aurki dezakegu; nirean bertan Gabilondo dugu eta berarekin zerikusirik ez duten beste asko beste muturrean. Eduki zuzendaria naiz eta, alde horretatik, askatasun osoa izan dut, inork ez dit esan "argi geratu dadila ETA garaitu dugula".
Errelatoa osatzeko memoria beharrezkoa da? Gazteek ez omen dakite nor zen Miguel Angel Blanco...
E. D.: Eta ulergarria da, etxean jaso ez badute edo gertutik bizi ez badute. Horretan lan egin behar da; zer gertatu zen jakin behar dute, bestela berriz gertatzeko arriskua dugulako. Historia liburuak dira haientzat, niretzat Gerra Zibila den moduan, baina saihetsezina da hori...
ETAren amaierarekin, zein da kazetari lanetan gogoratzen duzuen momentu bereziena?
E. D.: Ez dut sekula ahaztuko Aieten egin genuen Hora 25 programa. Alderdi guztietako jendea batu zen, besarkadak, negarrak... Bost ordu hunkigarri.
F. I.: Eragin zidan inpaktuagatik, Lizarra-Garazi gogoratuko nuke. Nazionalisten akordiorik ez zen egon aurretik eta beste ate berri bat ireki zen. Itxaropena nuen, konbentzituta nengoen momentua zela. Kolpea ere azkenean tamainakoa izan zen.