[BIDEOA] Garbiñe Biurrun, epailea: “Gero eta zailagoa daukagun arren, ez gaituzte isilduko”

EAEko Auzitegi Nagusiko gizarte arloko lehendakaria, EHUko zuzenbide irakaslea, hainbat gizarte mugimendutan aritutakoa, hedabide ugaritan iritzi emailea. Jarduera zerrenda amaigabearen artean, Solasalean egitasmoan parte hartzeko tartea hartu zuen  asteartean Garbiñe Biurrunek ( Tolosa, 1960). alea, Hirinet eta Oihaneder Euskararen Etxearen eskutik, epaile modura egindako ibilbidea eta gaurkotasuneko gaiak izan zituen solasgai Falerina lorategian.

Nolatan heldu zinen epaile izatera? Kasualitatez izan omen zen...

Bai, Lazkaoko udaleko idazkari lanposturako hautaketa prozesua izan nuen eta nire sorpresarako ez ninduten hartu, puntuazio handiena izan arren beste bat hartu zuten. Berehala jakin nuen politikagatik izan zela; ni garai hartan Euskadiko Ezkerrakoa nintzen eta alkate zegoenak esan zuen ez zela nire alderdikorik sartuko. Pentsatu nuen ez neukala aukera handirik halako lan bat aurkitzeko hemen, lur jota nengoen; handik pare bat astetara epaile izateko oposizioak prestatzen hasi behar zela esan zidan lagun batek eta aukera ona iruditu zitzaidan. Oso injustua iruditu zitzaidan eta harrezkero ulertu dut zer den alderdikeria eta, nolabait, ustelkeria ere.

Emakume gutxi izango zineten orduan?

Justu nire promozioan erdiz erdi emakumeak eta gizonak ginen, orduan hasi zen egoera aldatzen, eta gaur egun gehiago gara emakumeak gizonak baino, nahiz eta oraindik goi mailako postuetan haiek gehiengo izan. Hurbiltzen ari gara, halere. Emakumeok egon behar dugu leku guztietan eta baita ere erabakiak hartzen diren tokietan. Emakumeek beste ikuspegi bat proiektatuko dute eta gauzak ikusi eta kudeatzeko beste era bat seguruenik. Orain arte ezagutu dugu zer akats egin dituen gizonezkoen politikak eta saiatu behar dugu politika egiteko beste modu bat bilatzen.

Berdintasunaren bidean, Irungo alardean aste honetan ikusitakoa ikusten jarraitu behar dugu?

Ez dut ulertzen Irunen eta Hondarribian gertatzen dena. Tolosan ere, nire herrian, xumeago beharbada baina badugu halako alarde bat eta emakumeak ateratzen hasi zirenean, duela 30 bat urte, gauzak normaltasun osoz egin ziren, beste herri eta alor batzuetan gertatu den moduan. Ez zait batere gustatzen bi alarde izatea, bat tradizionala, hau da diskriminatzailea, eta bestea alarde mixtoa, benetan berdintasunaren aldekoa, baina are gutxiago ulertzen dut eta guztiz salatzeko modukoa iruditzen zait alkate batzuen jarrera; orain arte Irungo alkateak alarde tradizionalari bakarrik egin die harrera, eta antzera Hondarribian. Izaskun Landaida Emakundeko zuzendariak esan du behin baino gehiagotan deitu diola Irungo alkateari eta oraindik ez duela harekin hitz egitea lortu; jarrera horiek iruditzen zaizkit benetan oso larriak.

Badago epaitegietatik politikara salto egin duen emakumerik ere, Manuela Carmena kasu. Halako proposamenik egin al dizute?

Bat edo beste bai, kar kar. Lana egin behar den tokietara heltzeko ez dugu arazorik emakumeok, oposizioak egin behar direnean esate baterako, baina bestela oraindik pausoak eman behar dira. Joan den astean, esaterako, Aintzane Ezenarrok zuzenduko duen Memoriaren Institutua aurkeztu zuten eta harekin batera zuzendaritza kontseilua; zazpi kide dira eta denak gizonak. Alderdi guztietakoak, aurreko astean bertan izendatutakoak. Ezin nuen sinetsi.  Batzuetan ez gara konturatzen zer nolako diskriminazioak gertatzen diren gure inguruan; emakumeen betaurrekoak jarri behar ditugu.

Azken urteetan lan gatazkak izan dituzu, batik bat, esku artean. Nolakoa izan da bilakaera?

2010ean sumatu genuen krisiaren ondorio zuzena: lanpostu galtzeak, kaleratzeak... baina gauza bat da krisiaren ondorioz enpresa asko itxi behar izan dituztela eta beste gauza bat nola behartu duten legea hori dena errazteko. Horrek eragin du lan arloko epaitegiak gainezka egotea. Oso tristea da batetik ikusi delako nola desegituratu den lan merkatua eta, bestetik, ezin izan dugulako, epaitegietatik, ordura arte erantzuten genuen erritmoan erantzun. Gatazka gutxiago daude baina oraindik lan ugari dago.

Krisiaren erdian, Greziara begira gaude egunotan.

Uste dut Greziako gaia modu teknikoegian planteatu dutela eta gaia guztiz politikoa da. Hemen erabaki behar dena da Europan zer egiten den Greziarekin horrelako krisi larrian dagoen herrialde batekin. Are gehiago, erreskatea hasi zenetik gertatu dena ikusita. Zergatik jaitsi da Greziaren ekonomia, zergatik igo da langabezia? barne produktu gordina %25 jaitsi da, langabezia %27raino igo da, pentsioak erdia jaitsi dira, zor publikoa igo da… Zergatik? Erreskatatu dutena Grezia izan ez delako, Alemaniako bankuak baizik eta nik uste dut hor dagoela gakoa. Oso injustua izan da, eta egiten ari diren txantaiarekin normala da herritarrak beldurtuta egotea. Adierazgarria iruditzen zait, dena den, entzun dudan esaldi bat: “Grezia ezin da erortzen utzi, hildakoek ez dituztelako zorrak ordainduko”.

Une historikoa bizi dugu Euskal Herrian ere. Bake prozesuaren aldeko foro sozialean hasi zinen baina ez zen bateragarria zure ofizioarekin…

Lokarriko kidea nintzen eta foro soziala osatu zutenean parte hartzeko eskatu zidaten. Bake prozesurako zutabeak jarri nahi ziren han; adostuta eta indarkeria guztiekin  amaitzeko, ETAri luzatzen zitzaion desarmatzeko eskaera, baita ere Frantzia eta Espainiako estatuei injustizia eta indarkeria guztiekin amaitzeko, batez ere horiek ziren eskaerak eta beti gogoratuz azken helburuak zirela egia, justizia eta erreparazioa. Oso prozesu interesgarria izan zitekeela iruditu zitzaidan, oso beharrezkoa baita ere, jende desberdin asko egongo zela eta parte hartzea erabaki nuen. Baina, nonbait hainbat forotan parte hartzea ez da bateragarria epailetzarekin; beste foro bat balitz nik ez dut dudarik ez nukeela izango arazorik. Ez neukan beste irtenbiderik, nire lanbidea ezin nuen utzi. Dena den, uste dut, bakearen eta justiziaren alde egiteko toki asko daudela, foro soziala ez da bakarra.

Erabaki politikoa izan zen, beraz?

Nire ustez bai, guztiz politikoa.

Gatazka politikoa zein unetan dago? Zeren zain gaude?

Gatazka esango nuke nik intentsitatez jaisten ari dela eta guztiz difuminatuta dagoela; gero eta eragin gutxiago dauka gure bizimoduan eta politikan orokorrean. Batetik, ez dakit ETA zeren zain dagoen desagertzeko, zer oztopo dituen, zer asmo, baina iruditzen zait hori guztiz amortizatuta dagoela gure gizartean eta baita ere gure politika mailan. Gelditzen dira hainbat gauza zintzilik; uste dut presoen egoerari heldu behar zaiola eta  biktimen alde egiten ari diren arren beharbada ez direla inoiz amaituko, amaierarik gabeko bidea baita... Aurrean dugun erronka politikorik garrantzitsuena erabakitzeko eskubidea dela esango nuke, eta orokorrea herritarron partaidetza bermatzea arlo guztietan, horretan ere bai baina besteetan ere.

Legebiltzarrak onartu du frackingari bidea zailtzeko legea; gogora ekarri nahi dugu lege horren prozesua abiatzeko ekimena milaka sinadura biltzen izan zela. Herritarrok badugu zer esan legean eragiteko?

Bai, erabaki publikoetan parte hartzeko eskubidea dugu, eta ez dut nik esaten, Konstituzioak esaten du, zuzenean edo ordezkarien bitartez. Lege herri ekimena bide bat da eta ez bakarra. Hori bermatu behar da eta baita ere udal erabakietan, eta nik esango nuke hirigintza eta azpiegiturei dagokienean, hor bermatu behar da benetako partaidetza. Frackingarena adibidea interesgarria da eta baita zaintza partekatuaren legea ere, herri ekimenaren bitartez bideratu dena.

'Mozal legea' ere indarrean da dagoeneko, herritarren segurtasun legea.

Jendea isilarazten saiatzen ari dira, adierazpen askatasuna murrizten, batez ere jendeak kalea hartu duenean, orduan kezkatu dira. Dena den halako oztopoak gainditu izan ditugu eta nahiz eta gero eta zailagoa bihurtu nahi duten gure parte-hartzea, gure haserrea bideratzeko modu hori, uste dut hori ere gaindituko dugula. Gogoan dut alderdi sozialistak ere egin zuela lege bat "atean ostikoa" moduan ezaguna zena, eta oraingoa "ahoan ostikoa" dugu. Hori ere gainditu genuen. Gero eta zailagoa daukagun arren ez gaituzte isilduko. Gero eta nabarmenagoa da herritarrok hitz egin nahi dugula eta gure ahotsa, kezkak, nahiak eta borondatea azaltzen ari garela eta azaldu nahi dugula.

Desobedientzia zibila tresna egokia iruditzen zaizu?

Interesgarria iruditzen zait; oraindik gehiago teorizatu beharreko gaia. Zer egin behar dugu injustuak diren arau edo legeekin? Araudi injustuaren aurrean uste dut irtenbide bakarra dela desobedientzia zibila. Noski, beti ez da erraza ados jartzea zer arau diren injustuak eta zeintzuk ez... nik esango nuke giza eskubideen aurka doana dela zuzenbide injustua.

Imanolen kantua aukeratu duzu Solasalean ekitaldirako. Zergatik?

Imanolek herri honetan bizi izan den injustiziaren isla da, oso adierazgarria da hari gertatu zitzaiona, eta horretaz aparte, poeta handi bat iruditzen zait. Oso ondo adierazten bere sentimendua kantu honek nahiko era berrian planteatu zuen euskaldun izatea zer zen eta zer ez; demagogia eta arauetatik kanpo atera zen, eta oso inportantea da, “euskaltasuna baso bat da eta ez du zuhaitz genealogikorik…” benetan adierazten ari zen barruan zuena eta herri honentzat nahi zuen etorkizuna.

Imanolen antzera bizi al duzu euskalduntasuna?

Imanolen esaldi horiek ematen digute aukera ezinhobea euskaraz bizitzeko eta euskaraz elkarrekin bizitzeko, inolako hausturarik gabe, bereizkeriarik gabe, euskara kooperatiboan. Uste dut hori dela euskararen mundua, eta horrek izan behar du euskaldun izateko era bakarra; iraganeko erak dira itxiak, estuak.

Zein da euskararen osasuna justizian?

Justizian izango da, ziurrenik, arlo publikoan euskararen egoerarik larriena. Beste arlotan aurrera doa, baina gurean benetan egoera oso oso tristea da eta uste dut asko kostatuko zaigula euskara normaltzea; ez dut uste nik ikusi ahal izango dudanik.

Epaileen artean ez da ohikoa izatea iritzia publiko aurrean ematea…

Epaileei eta epaile ez direnei, normalean jendeari erosoago egiten zaio isilik egotea, ezer ez esatea, batez ere hainbat arlotan. Iritzia emateak kokatzen zaitu toki batean, urrundu edo gerturatzen zaitu agintetik, eta hori beti ez da eroso. Ez dakit zergatik egiten dudan baina oso aberasgarria dela iruditzen zait toki guztietan ematea. Herritarrok parte hartzea ere bada iritzia ematea. Nik uste dut hori dela gizarte sano bat.

Zer ezaugarri izan beharko lituzke epaile independente batek?

Madrilgo epaile batek esaten zuen epaileok ez genuela ez borrokalariak ez adeitsuak izan behar, eta ados nago. Esaten denean epaileok borrokatu behar dugula terrorismo edo ustelkeriaren aurka; ez ez, justiziak ez du horren aurka egin behar, justiziak ez du ezeren aurka egin behar. Justiziak epaitu behar du dagoena, justiziaren alde egin behar du, bestetik gabe. Ez goaz ezer salbatzera, eta horretara jotzen badugu justizia eta inpartzialtasuna galduko ditugu, baina batez ere independentzia. Terrorismoaren aurka egin behar badugu, epaitu behar ditugunak ez ditugu pertsona bezala ikusiko, terrorista bezala baizik.