Euskal literatura eta gatazka. Emankorra al da binomio hau?
Askotan egiten dira horrelako binomioak; literatura eta gatazka, literatura eta emakumea… Egia esan, gai interesgarria da, askotan hitz egin da horretaz baina beti izaten da berria, izan ere, hori da interesgarria. Gainera, oraingo honetan, Mikel Aierbe egongo da gidari, oso jantzia da gaian, berak badauka zer esana horretaz ere eta oso planteamendu interesgarria egin digu Juanjori eta niri. Biok idatzitako nobeletatik abiatuta, hausnarketa bat egingo dugu, ia zer nolako eragin daukan gatazkak literaturgintzan. Finean, bidaia bat izango da.
Legebiltzarkidea izateaz gain, idazlea ere bazara. Gatazkaren nondik norakoak zure idatzietan ere islatzen al dira?
Nik esango nuke lehenago idazlea naizela eta gero legebiltzarkidea. Azkenean idazlea bizitza osoa izan naiz eta legebiltzarkidea hilabete batzuetatik hona. Hortaz, oso eroso sentituko naiz literaturaz hitz egiten.
Zer gomendatuko zenieke zure ikasleei irakurtzeko euskal gatazkaren eta literaturaren inguruan? Eta zer ez zenieke gomendatuko?
Ezin dut imajinatu liburu bakarra ere gomendatuko ez nukeenik, hau da, nik uste dut denetarik irakurri behar dela eta jakiteko zer ez den egokia aurretik ezagutu behar da. Ezin da ezer baztertu ezagutu gabe. Gatazkari buruz euskal literaturan badaude liburu enblematiko batzuk, pixka bat mugarriak izan direnak; garai batean, esaterako, ‘Ehun metro’ edo egun, Harkaitz Canoren ‘Twist’ liburua. Baina euskal literatura osoa blai dago gatazkaz, ausentziaz edo presentziaz. Hau da, batzuetan propio agertzen da, presente egiten da eta beste batzuetan, oso nabarmena da beraren ausentzia eta zer nolako zirrikituak erabili izan ditugun idazleok hain zuzen ere aurre ez egiteko gatazkari. Ni hortik abiatuko naiz. Ausentziak askotan presentzia bat baino nabarmenagoa da eta euskal idazleok jakin izan ez dugunean gatazkari aurre egiten eta gure literaturgintzan agertzen, bestelako zeharbideak erabili izan ditugu.
Literatura gatazkaz blai dagoela diozu. Baina zer agertzen da literaturan, telebista bezalako bestelako komunikabideetan nabarmen azaleratzen ez dena?
Literatura da, hain zuzen ere, gizarte baten antena sensible bat, bere garaiaren alaba da. Askotan gertatu egiten zaigu hobeto ulertu izan dugula historiaren garai bat garai horretako nobelak irakurrita, ulertu izan dugu jendearen pentsamendua, bizimodua, pertsonen arteko harremanak, jendearen kezkak, ardurak, pozak…eta hori garai guztietan gertatzen da. Hau da, prentsak ematen dizun egunerokotasunaren irudi bat baina albiste dena askotan ez da nahiko esanguratsua pertsona horien kezkak eta ardurak ulertzeko. Hortaz, prentsan historian izan diren gertakizunak agertzen dira. Literaturan, aldiz, pertsona horien kosmogonia eta munduarekiko duten ikuspegia agertzen dira.
Literatura eta prentsaren arteko ezberdintasuna nabarmendu duzu. Printzipioz prentsan ez luke fikziorik egon behar, baina nola konpontzen da, ordea, literaturan fikzioa eta errealitatearen arteko harremana?
Egia esan, desberdindu ditut baina gero eta antza handiagoa dute biek. Askotan gertatzen da literaturagileak kazetaria ere badela eta alderantziz, eta muga horiek lausoak dira azkeneko urteetan. Hau da, badago kazetaritza narratibo bat, agian fikzioa kontatzen ez duena baina albistea subjektibizatzen duena eta beste alde batetik ere, literaturgintzan ere kronika sartzen da. Kasu batzuetan ere autofikzioa deitzen dena sartzen da, norberaren bizipenak eta eskarmentua ardatz hartuta horren gainean narratu, baina ez da guztiz fikzioa edo errealitatea. Orduan batzuetan ez da erraza marra hori ikustea. Azken finean, literaturak ikasi du dena dela ‘literaturgarria’, hots, edozerekin egin daiteke literatura, baita erosketaren zerrendarekin ere. Sarrionaindiaren lan batzuk burura datozkit, hain zuzen ere. Orduan ez dago hainbeste alderik, baina bada egia literaturak plus bat daukala, askatasun gehiago ematen du.
Askatasunaz hitz egiten, aste honetan Herrira mugimenduko 18 lagun atxilotu ditu Guardia Zibilak. Etorkizunean ikusiko al dugu hau jasota euskal literaturan?
Seguru, ikusiko dugu. Buelta batzuk eman dizkiot kontu honi, batez ere, egun hauetako irudiak oso presente ditudalako eta aukera izan dut burua hautsita zuen senatari batekin egoteko. Espainiari 40 urte kostatu zitzaion gerra zibilaz hitz egitea (edo idaztea eta literatura egitea). 40 urtean Espainiako idazleek ezin izan zuten beraien tragedia fikzionatu. Barealdian idazten da aurreko tragediei buruz eta Euskal Herrian oraindik ez gara hasi, seguruenik ez garelako oraindik barealdi horretara heldu. Guk gure gatazkaren subjektibizazioa literaturara eramateko bare egon behar dugu, liseriketa egin behar da, norberak digeritu behar du nola bizi izan duen gatazka. Problema da oraindik ezin dugula lehenaldian hitz egin.
Etorkizunean zein liburu gustatuko litzaizuke idaztea?
Hoberena, kar,kar… Ez bakarrik gustatuko litzaidakeela, idatzi egingo dut, zalantzarik ez daukat horretaz. Ez dakit noiz, ez dakit nola, ez dakit zertaz, baina badakit idatzi idatzi egingo dudana, hain zuzen ere, idatzi gabe ezin dudalako ulertu bizitza. Zein nobela? Ez dakit… Liburuek egiten naute eta nik ez dut aukeratzen gaia, normalean gaiak aukeratzen nau ni.