Inork bere jatorrizko hizkuntzari uko egin behar izango ez dion Gasteiz baten alde egiten du Beñat Garaiok (Gasteiz, 1990). Horretarako, indarrak batzearen beharra azpimarratu du: "Borroka horretan denok bat egiten baldin badugu, emaitza hobea izango da guztiontzat".
Zer aldaketa ekarri ditu hizkuntza aniztasunak Gasteizera?
Bat-batean beste hizkuntza batzuk entzuten hasteak beldurra ekarri du, aniztasun guztiekin gertatu den bezala, erlijioa kasu, Mariturriko meskitari egindako erasoa adibide jarrita. . Integrazioari buruz ari garela, zer egingo dugu: beraiek gurea ikasi bakarrik, edo gu ere saiatu behar gara haiena pixkat ikasten? Aldagai gehiago sartzen dira ekuazio honetan.
Beldurra aipatu duzu, baina, beldurra zeri? Kanpotik iritsitako hizkuntzek hemen orain arte hitz egiten zirenei kalte egiteko beldurra? Ala bertako hizkuntza ofizialak ez jakiteagatik jendea ez dela integratuko...? Zeintzuk dira beldur horiek?
Denetariko beldurrak ditugu. Adibidez, jatorriekin dauzkagun aurreiritzi berdinak errepikatzen ditugu hizkuntzekin, identitatearen ordezkari diren heinean. Zuk pentsatzen baduzu magrebtarrak islamista erradikalak direla, arabiera entzuterakoan pentsatuko duzu hiztun horiek islamista erradikalak direla. Edo pentsatzen baduzu errumaniarrak alferrak eta lapurrak direla, errumaniar hizkuntza ere horrekin lotuko duzu. Beste beldur bat da gaztelania edo euskara arriskuan egon daitezkeela pentsatzea. Hain zuzen, zenbaitek uste dute etorkinek beste oztopo bat jartzen diotela euskararen normalizazioari, eta ez da hala. Beldur mota asko daude, eta denei aurre egin behar diegu, beldurrarekin ez goazelako inora.
Hizkuntzen ezagutzei dagokionez, nork ikasi behar du zer? Kanpotik iritsitakoek hemengo bi hizkuntzak ikastea komeni da? Hemengo zenbait ere beste hizkuntza horiengana gerturatu beharko lirateke?
Eleaniztasuna guztiz bideragarria da, eta gure helburua, gizarte bezala, eleanitzak izatea izan beharko litzateke. Etorkinek edo haien seme-alabek haien hizkuntza ikasi behar dute, eta ondoren ahal dituzten beste hizkuntza guztiak barneratu, tartean eskolan ikasten dutena, gizartean entzuten dutena, eta etorkizunerako komenigarriak ikusten duten beste edozein. Eta bertakoei dagokionez, uste dut guk, euskaldunok, bizilagun bezala, gure bizilagunen berezitasunak ikastea komenigarria dela, enpatizatzeko eta harreman indartsuagoa lortzeko. Nik arabiera ikasiko banu, esaldi pare bat besterik ez balitz ere, mesedegarria baino ez litzateke izango.
Euskaldun askok euskararentzat oztopo estra moduan bizi dute hizkuntza aniztasuna. Kezkatzeko arrazoirik al dago, ala ez?
Berez, ez du zertan kezkagarria izan behar. Kanpotik iritsitako pertsonek, eta euren seme-alabek, gizartean ikusten dutena egingo dute: euskaldunak zuzenean gaztelaniaz mintzatzen bagatzaie, pentsatuko dute euskara ez dela beharrezkoa, ez dela mesedegarria, eta gu izango gara bizkarra ematen ari gatzaien lehenak. Etorkinak ez dira erdaldun elebakarren ezberdinak: gizarteak transmititzen diena eta eurentzat mesedegarriena dena egingo dute. Euskaldunok harremana indartzen lortu behar dugu, ikus dezaten guk haien parte izan nahi dugula, eta haiek gure parte izan daitezen. Bizkarra ematen badiegu, ordea, orduan bai sortuko da traba.
Zer onura dakartza hizkuntza aniztasunak?
Gora Gasteizek aldarrikatzen zuen bezala, kasu honetan ere kolorea aldarrikatzen ari gara: gizarte koloretsuago bat, anitzago bat. Duela hogeita hamar urte arte, Gasteiz elebakarra zen. Orain, ordea, aberatsagoa da, eta gaztelaniaz gain, beste hizkuntza asko dakizkigu. Gu denon hizkuntza ondarea handitu da. Hizkuntza ekologia aipatuz, gero eta hizkuntza gehiago gure ekosisteman, orduan eta ekosistema indartsuagoa izango dugu, eta aurrera egiteko aurreikuspen hobeak.
Zailtasunen bat ere ekarriko du egoera berri honek... ala ez?
Hizkuntza plangintza guztiek bezainbeste. Ez gehiago ez gutxiago. Euskal Herriko elebakartasuna ez zen bat-batean sortu: horren atzean plangintza bat egon zen. Berdin euskararen normalizazioarekin –ikastolak sortu genituen, adibidez–. Edozein hizkuntza-plangintza garatzeko, baliabideak behar dira; eleaniztasunaren aldeko plangintza batek kostuak izango lituzke, baina elebakartasuna ezartzeko ere kostuak egon ziren, eta oso handiak.
Nolako plangintza behar dugu, aniztasun hori kudeatzeko?
Ahalegindu gaitezke euskara bakarrik sustatzen, gerra gure kabuz egiten eta gehienez gizarte elebidun bat eraikitzen saiatu; edo, aldiz, saiatu gaitezke eleanitzak izaten eta etorkinen jatorrizko hizkuntzak aintzat hartzen, inork bere hizkuntzari uko egin behar ez izateko. Denok hizkuntza aniztasunaren alde borrokatzen baldin badugu, emaitza hobea izango da guztiontzat. Guztion artean errazagoa izango da aniztasuna mantentzea, hizkuntza bat bera ere kaltetu gabe.
Etorkin askok, edo euren seme-alabek, euren jatorrizko hizkuntzari uko egiten diote, integrazioaren izenean. Zer iruditzen zaizu? Ulergarria, kezkagarria...
Guztiz ulergarria da, haientzat lehentasuna euren ongizatea eta etorkizun ekonomikoa direlako. Haientzat garrantzitsua baldin bada ondo integratzeko gaztelania ikastea, hori egingo dute. Guk, euskaldun bezala, esan beharko genieke ez duela zentzurik euren hizkuntzari muzin egiteak, horrek ez dielako etekinik ekarriko. Ni pakistandarra baldin banaiz, pakistandar itxurakoa, beti izango naiz pakistandarra, gaztelania ikasten badut ere, eta beti diskriminatuko naute, gizarteak horrela jarraitzen baldin badu. Baina gizarte osoago bat eraikitzen baldin badugu, esanez, ados, gaztelaniaz gain, euskara eta nire ama hizkuntza barneratuko ditut, orduan diskriminatua izaten jarraituko dut? Agian, baina gutxienez ez diot nire izateari uko egingo.
Pena bat da, beraz, ama hizkuntzari uko egitea?
Bai, pena da, eta euskaldun gehienek hori bera egin zuten Estatu Batuetara emigratu zutenean. Zergatik uko egin norberaren hizkuntzari? Lortu behar duguna da gizarte osoago eta eraikitzaileago bat, eta inork uko egin behar ez izatea bere hizkuntzari, bere izaera guztiz onartua izango delako.
Nolakoa ikusten duzu etorkizuna Gasteizen, hizkuntzei dagokionez? Gaur egungo hizkuntza kopurua murriztuko al da?
Anhitzak bezalako ekimen batekin hauxe nabarmendu nahi dugu: orain daukagu aukera hizkuntzak eta gainerako aniztasunak(erlijioa, kultura...) modu ezberdin batean kudeatzeko, gizarte ezberdin bat eraikitzeko; etorkinei esateko euren aniztasuna behar dugula. Orduan, aukera izango dugu Gasteiz aberats bat izateko. Aldiz, ez badugu gizarte berri bat eraikitzen... jai daukagu
